نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت

تالیف: محبوبه شاحسینی

کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی

عضو هیات مدیره موسسه حقوقی رهپویان آتی‌نگر

 

مقدمه

همانطور که می‌دانید مهریه مالی است که پرداخت آن به زن از لحظه‌ی جاری شدن عقد نکاح و برقراری رابطه‌‌ی زناشویی میان زوجین، بر مرد واجب می‌شود. اما این فقط یک جمله‌ی رایج در تعریف مهریه است و زمانی که نوبت به پرداخت مهریه (بخصوص در پرونده‌های طلاق) می‌رسد، مهریه آنقدر شاخ و برگ پیدا می‌کند و با سیلی از قوانین و تبصره‌ها مواجه می‌شوید، در حدی که گویی با پدیده‌ی دیگری مواجه شده‌اید. یکی از این شاخه‌ها که با مهریه مرتبط است و افرادی که به دنبال دریافت یا پرداخت مهریه هستند با احتمال بسیار زیاد با آن مواجه خواهند شد، تقسیط مهریه است. اگرچه پرداخت مهریه به صورت اقساط – در صورت داشتن شرایط لازم – برای افراد در همه‌ی مشاغل ممکن است، ما در این مقاله کوشیده‌ایم که نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت را که از نهادهای دولتی حقوق ثابتی دریافت می‌کنند، مرور کنیم.

اول از همه باید بدانیم که دقیقا چه اتفاقی می‌افتد که مهریه از حقی که هر زمان زن اراده کند ـ بدون هیچ دلیل خاصی و بدون اینکه قصد طلاق گرفتن از شوهرش را داشته باشد – می‌تواند آن را از مرد بگیرد، تبدیل می‌شود به مالی که به صورت ماهانه و عموما در یک بازه‌ی زمانی نسبتا طولانی به زن پرداخته می‌شود. در واقع مهریه یکی از مسلم‌ترین و ضروری‌ترین دیونی است که بر گردن هر مرد متاهلی است به طوری که حتی مرد موظف است در صورتی که ارثی به او رسید ابتدا مهریه‌ی زن را – در صورتی که زن آن را مطالبه کند – بپردازد.

با این حال این واقعیت که یک مرد ممکن است در زمانی که زن طلب مهریه می‌کند توانایی پرداخت دینش را نداشته باشد، حقوقدانان را ناچار به ارائه‌ی راهکارهایی که قابل اجرا باشند کرده‌است. یکی از این راهکارها همان تقسط مهریه است که در این مقاله با چندوچون آن برای کارمندان دولت آشنا می‌شوید.

انواع مهریه

برای اینکه بدانید تحت چه شرایطی می‌توان مهریه را به صورت قسطی پرداخت نمود، اول از همه باید با اصطلاحات «مهریه عندالمطالبه» و «مهریه عندالاستطاعه» آشنا شوید. برای آشنایی بیشتر با این دو نوع مهریه می‌توانید مقاله مهریه چیست را در وبسایت حقوقی رهپویان آتی‌نگر مطالعه کنید.به طور مختصر می‌توان «مهریه عندالمطالبه» و «مهریه عندالاستطاعه»را به این صورت تعریف نمود:

مهریه عندالاستطاعه: مهریه‌ای است که تنها در صورتی و در زمانی پرداخت آن بر مرد واجب می‌شود که توانایی مالی کافی برای پرداخت آن را داشته باشد.

مهریه عندالمطالبه: مهریه‌ای که به محض مطالبه زن، پرداخت آن توسط مرد واجب می‌شود و پرداخت یا عدم پرداخت آن توسط شوهر ارتباطی با استطاعت مالی‌اش ندارد.

نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت: شرایط لازم

شرایط لازم برای قسط‌بندی کردن مهریه را به طور خلاصه می‌توان در دو مورد زیر خلاصه نمود:

• مهریه عندالمطالبه

 همانطور که از تعاریف بالا برمی‌آید، زن برای پرداخت مهریه عندالاستطاعه باید اثبات کند که شوهرش استطاعت مالی برای پرداخت وجه مهریه را دارد. برای این کار کافی است که زن بعد از به اجرا گذاشتن مهریه اموالی که متعلق به شوهرش هستند را به دادگاه معرفی نماید. در صورتی که بتواند این کار رابکند، مهریه‌ی او از روی اموال معرفی شده پرداخت می‌شود و در غیر این صورت پرونده بسته می‌شود و نمی‌تواند مهریه‌اش را بگیرد و باید صبر کند تا زمانی که شوهرش توانایی مالی برای پرداخت مهریه‌اش را به دست آورد.

اما آن چیزی که بیشتر باعث می‌شود که دعاوی مهریه به دادگاه‌ها کشیده شود و پروسه‌های طولانی حقوقی را رقم می‌زند، مهریه عندالمطالبه است. از آنجا که این نوع مهریه به محض مطالبه‌ی زن باید پرداخت شود و استطاعت مالی مرد شرط لازم برای پرداخت مهریه نیست، در صورتی که مرد توانایی پرداخت مهریه را نداشته باشد باید راهکاری برای آن ارائه داد. راهکاری که در قانون برای چنین شرایطی پیشبینی شده‌است، همان موضوعی است که این مقاله قصد دارد به آن بپردازد: تقسیط مهریه.

• اثبات اعسار مرد

بنا بر آنچه گفته شد اولین شرط لازم برای تقسیط مهریه این است که مهریه زن بنا بر آنچه در عقدنامه نوشته شده است، عندالمطالبه باشد. و چنانکه احتمالا توانسته‌اید حدس بزنید، شرط دوم این است که زن نتواند اثبات کند که مرد مالی برای پرداخت مهریه دارد. یا به عبارتی مرد بتواند اثبات کند که از نظر مالی در وضعیت مناسبی برای پرداخت مهریه‌ی تعیین شده در عقد نامه نیست.

در اصطلاح حقوقی به این موقعیت اعسار گفته می‌شود. اعسار را می‌توان به این شکل تعریف نمود:

اِعسار در سیستم حقوقی ایران به وضعیت شخص حقیقی غیر تاجری اطلاق می‌شود که به دلیل عدم دسترسی به مال خود یا کافی نبودن دارایی، توانایی پرداخت بدهی‌ها و دیون یا هزینه دادرسی خود را ندارد.

نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت بر اساس قانون جدید

آنطور که از قانون جدید نحوه‌ی محکومیت‌های مالی که در سال ۱۳۹۴ تصویب شد، به ویژه از ماده ۷ آن برمی‌آید، بر خلاف قانون قبلی، در مواردی همچون مطالبه مهریه اصل بر معسر بودن و تنگدستی مدعیِ اعسار ( مدیون یا همان بدهکار یا زوج) است و این همان طلبکار (زوجه در دعاوی مهریه) است که باید دارا بودن مدیون را ثابت کند. مگر اینکه وضع مالی مدیون در گذشته نشان دهنده‌ی دارا بودن او باشد و یا به نوعی اثبات شود که از هر روشی مالی به دست آورده است.

در صورتی که زن نتواند تمکن مالی شوهرش را در یک سال قبل از طرح دعوی اعسار برای دادگاه ثابت کنند، برای اثبات اعسار زوج تنها سوگندی که در محضر دادگاه ادا می‌کند، کافی است. اما اگر زوجه بتواند تمکن مالی مرد حداقل یک سال قبل از طرح دعوی اعسار را اثبات کند، زوج که در واقع در این دعوی مدعی است که باید نداشتن اموال یا دسترسی به دارایی خود را به دادگاه اثبات کند.

نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت: چگونگی اثبات اعسار مرد

شخص مدعیِ اعسار (یا زوج) برای اثبات اعسار خود مطابق با ماده 8 قانون فوق الذکر باید یک صورت دقیق از کلیه‌ی اموالی که دارد به همراه تعداد یا مقدار و قیمت کلیه‌ی اموال منقول و غیرمنقولِ خود از جمله میزان وجوه نقدی که با هر عنوان در بانک‌ها و یا موسسات مالی و اعتباری در ایران و یا خارج از ایران دارد به علاوه‌ی مشخصات دقیق حساب‌های مذکور، و نیز تمام اموالی که به هر شکلی نزد اشخاص ثالث دارد و کلیه‌ی مطالباتش از آنها و نیز فهرست تمامی نقل و انتقالات یا هر نوع تغییر دیگر در اموال مذکور از زمان یک سال قبل از طرح دعوای اعسار به بعد را تهیه و به دادخواست اعسارش ضمیمه کند.

اگر مرد مدعی باشد که توانایی پراخت هزینه‌ی دادرسی را ندارد برای اثبات ادعایش باید شهادت ۲ شاهد را ضمیمه دادخواست اعسار کند. همچنین در صورتی که وی مدعی اعسار از پرداخت اصل دین یا همان مهریه‌ی تعیین شده باشد هم، به شهادت 2 شاهد نیاز دارد.

در نظر داشته باشید که مطابق با قانون جدید، شاهدانی که به اعسار زوج شهادت می‌دهند باید از میزان درآمد شخص خواهان یا همان زوج در دعوای مهریه و نحوه‌ی امرار معاش او آگاه باشند و مدت قابل قبولی را با او معاشرت داشته و از اموالش مطلع باشند و بدانند که شخص خواهان به غیر از مستثنیات دین، اموال دیگری برای پرداخت دین خود یا در واقع همان مهریه‌ی همسرش ندارد.

قانون جدید همچنین در دعاوی اعسار تکلیف جدیدی را برای دادگاه‌ها تعیین کرده است. بر این اساس، قضات مکلف هستند که پس از ثبت دادخواست اعسار، وضع مالی مدیون را از مراجع ذی‌صلاح که بانک‌ها، اداره‌های ثبت، اداره راهنمایی و رانندگی و امثالهم مصادیقی از آن هستند، استعلام کنند.

رد دادخواست اعسار

در قانون جدید نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، اگر دادخواست اعسار مدیون رد شود، با تقاضای طلبکار، دادگاه حکم به جبران خسارات بستانکار توسط مدعی اعسار می‌دهد. حتی اگر مرد که مدعی اعسار از پرداخت مهریه بوده است، فهرست اموال خود را به طور کامل اعلام نکند یا اگر بعد از صدور حکم اعسار، بنا بر دلایلی معلوم شود که زوج نه تنها از پرداخت مهریه‌ی همسرش ناتوان نبوده بلکه توانایی پرداخت آن را دارد، دادگاه او را به ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس تعزیری محکوم می‌کند.

نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت توسط دادگاه

در صورتی که اعسار مرد از پرداخت مهریه در دادگاه اثبات شود، قاضی پرونده حکم به اعسار پرونده و تقسیط مهریه می‌دهد و خود او هم تنها مرجع ذیصلاحی است که در مورد نحوه‌ی تقسیط مهریه و تعیین میزان پیش قسط مهریه و اقساط آن تصمیم‌گیری می‌کند.

از آنجا که در قوانین مرتبط با مهریه و نحوه تقسیط مهریه، میزانی برای قسط و اقساط مهریه مشخص نشده است و ملاکی نیز برای آن ارائه نشده است، قاضی باید با در نظر گرفتن مواردی مانند نوع مهریه و میزان آن، شرایط مالی زوج و دفاعیات زوجه جزئیات نحوه‌ی تقسیط مهریه را تعیین کند. به همین دلیل کاملا طبیعی است که مبلغ اقساط مهریه و میزان پیش قسط آن نیز برای هر پرونده‌ای با دیگری متفاوت باشد.

با این حال در بعضی موارد، ازجمله وقتی که زوج کارمند دولت باشد، قاضی می‌تواند از برخی قوانین در نحوه‌ی تقسیط مهریه برای کارمندان دولت کمک بگیرد. در اصل وقتی که زوج کارمند دولت باشد زوجه می‌تواند برای گرفتن مهریه از کارمند، اقدام به کسر از حقوق همسرش کند.

ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی اشاره به میزان کسر از حقوق در این موارد دارد. به همین دلیل به مرور این ماده‌ی قانونی می‌پردازیم.

نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت توسط دادگاه با استناد به قوانین

برای قسط بندی مهریه‌ای که باید توسط کارمندان دولت پرداخت شود، برخی مواد قانونی وجود دارند که دادگاه نیز برای صدور حکم به آنها مراجعه می‌کند. در ادامه به تفصیل به مرو این قوانین، اجرای آنها و تبصره‌هایشان می‌پردازیم

ماده 96 قانون اجرای احکام در مورد نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت

بر اساس ماده 96 قانون اجرای احکام، در صورتی که کارمندانِ سازمان‌ها و موسسات دولتی یا وابسته به دولت، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها، بانک‌ها، شرکت‌ها، موسسات خصوصی و امثالهم – بعد از طلاق- دارای همسر و فرزند باشند یک ربع از حقوق و مزایایشان و در غیر این صورت یک سومِ آن تحت نظارت دادگاه توقیف شده و برای پرداخت مهریه برداشت می‌شود.

البته تبصره‌هایی بر این قانون وجود دارد از جمله تبصره 1 ماده 96 بیان می‌دارد که توقیف و کسر یک چهارم حقوق بازنشستگی  یا وظیفه‌ی زوج – که کارمند دولت است – برای پرداخت اقساط مهریه تنها در صورتی جایز است که او بازنشسته یا وظیفه بگیر باشد .

موارد عدم شمول

طبق ماده 96، فقط حقوق و درآمد کارمندان دولت قابل توقیف است و سایر درآمد آنها مانند عائله مندی و اضافه کاری و حق ماموریت‌ها نیز قابل توقیف نیست. این واقعیت با این نظریه قوی قضایی تایید می‌شود که: یک سوم یا یک چهارم حقوق کارمندان از اصل و مزایای حقوق کارمندان کسر می‌شود و نه از باقی آن.

همچنین چنانچه از نظریه‌ی دیگری برمی‌آید کسر یک چهارم یا یک سوم حقوق، موضوع ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی، شامل موارد فوق العاده‌ی شغل نیز می‌شود، اما شامل دریافت‌های کارمند که از طریق کار و فعالیت مازاد در تکلیف و وظیفه‌ی قانونی به دست می‌آید مانند اضافه کاری، حق التدریس، حق التالیف را شامل نمی‌شود.

طبق نظریه شماره 7/554 اداره حقوقی قوه قضاییه نیز می‌توان گفت که از مجموع دریافتی‌های زوج که در استخدام ادارت و موسسات نام‌برده می‌باشد، آن قسمت که مربوط می‌شود به کار و فعالیتی که بیشتر از حد تکلیف و وظایف قانونی او است؛ مانند اضافه کار، حق التدریس، حق التالیف و غیره و نیز وجوهی که وزارتخانه یا سازمان مزبوره علاوه بر دریافتی ماهانه مستخدم به او می‌پردازند، جزو مزایای مستمر یا غیر مستمر نیست و بنابراین مشمول ماده 96 نمی‌شود، اما در نظر داشته باشید که فوق العاده‌ی شغل مثل بدی آب و هوا، سختی کار و امثالهم مشمول این ماده‌ی قانونی خواهد بود.

ماده‌ی 97 قانون اجرای احکام مدنی در مورد نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت

برای اجرای ماده 96، باید به ماده‌ی  97 قانون اجرای احکام مدنی مراجعه کرد. این قانون بیان می‌دارد: در مورد ماده 96، مدیر اجرا مراتب را به سازمان مربوطه ابلاغ می‌کند و رئیس یا مدیر سازمان مکلف است از حقوق و مزایای محکوم علیه کسر نماید و آن را به قسمت اجرا بفرستد.

نکته‌ی مهمی که در مورد این قانون وجود دارد این است که برای کسر حقوق و مزایای زوج که در دادگاه محکوم شده است طرح دعوی علیه‌اش ضروری نیست و مراتب به این صورت است که بعد از درخواست محکوم له در اجرای ماده 97 قانون اجرای احکام مدنی، رئیس یا مدیر سازمان مربوطه بر اساس ابلاغ مدیر اجرا از حقوق و مزایای محکوم علیه کسر می‌کند.

در همین مورد ماده 8 قانون آیین دادرسی مدنی بیان می‌دارد که هیچ مقام رسمی یا سازمان یا اداره دولتی این قدرت را ندارد که حکم  دادگاه را تغییر دهد و یا از اجرای آن جلوگیری کند و بر اساس ماده 576 قانون مجازات اسلامی، مجازات جلوگیری از اجرای احکام  و اوامر مقامات قضایی انفصال از خدمات دولتی از یک تا 5 سال است. توجه داشته باشید که تنها دادگاهی که حکم را صادر نموده و یا مرجع بالاتر از آن، آن هم در مواردی که قانون معین کرده باشد اجازه‌ی این کار را دارند.

نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت که بدهی دیگری دارند

ممکن است این سوال برایتان پیش آمده باشد که اگر علاوه بر بدهی مهریه بدهی دیگری نیز وجود داشته باشد، نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت به چه شکل خواهد بود؟

در صورتی که چنین موردی پیش آید اولین طلبکاری که بار اجراییه به نفع او صادر شده، در اولویت کسر از حقوق کارمند برای پرداخت بدهی قسطی قرار خواهد گرفت و تا زمانی که اقساط تعیین شده اعم از ثلث یا ربعِ حقوق دریافتی، تمام نشده باشد یا به عبارتی حکم کاملا اجرا نشده باشد، نمی‌توان حقوق دیگر طلبکاران را از حقوق کارمند کسر نمود. البته در صورتی که چند اجراییه باهم به مرحله‌ی اجرا درآمده باشد، حقوق کارمند بین طلبکاران تقسیم می‌شود.

گاهی اوقات این امکان وجود دارد که در حین پرداخت مهریه به صورت قسطی با کسر مبلغ اقساط از حقوق زوج که کارمند دولت است، زوجه بتواند مالی را که متعلق به زوج است به دادگاه معرفی کند، در این صورت پرداخت اقساطیِ مهریه مانع از توقیف مال مذکور نیست و با حکمی که برای توقیف این مال صادر می‌شود، بخشی از دین مرد به زن پرداخت می‌شود. همچنین این احتمال وجود دارد که مالی که معرفی می‌شود، در حدی باشد که برای ادای دین زن به شوهر کفایت کند که در این صورت و پس از تصفیه‌ی کاملِ بدهی مهریه، توقیف حقوق و مزایایی استخدامی محکوم علیه متوقف می‌شود.

نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت که نفقه می‌پردازند

مطابق ماده 96 قانون قانون اجرای احکام مدنی، برای پرداخت مهریه‌ی قسطی، ثلثِ حقوق و مزایای کارکنان ادارات، سازمان‌ها و موسسات دولتی یا وابسته به دولت و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها و بانک‌ها و شرکت‌ها و نهادها و بنیادها و بنگاه‌های خصوصی و نظایر آن توقیف می‌شود اما در صورتی که آنها وظیفه‌ی انفاق داشته باشند یعنی همسر و فرزندی داشته باشند که تامینِ خرجی آنها بر عهده‌شان باشد، ربع حقوق و مزایایشان کسر می‌شود.

مهریه ملی

در صورتی که مهریه‌ی تعیین شده از سوی زوج که کارمند دولت است تا سقف ۱۱۰ سکه باشد، وصول آن مشمول قانون جدید نحوه اجرای محکومیت‌های مالی می‌شود و با همان ترتیبی که تا اینجا توضیح داده شد می‌تواند مهریه‌ای را که به همسرش بدهکار است به صورت اقساطی پرداخت کند.

در غیر این صورت و اگر مهریه‌ی زن بیشتر از این مقدار باشد – هر مقدار که باشد مهم نیست – تنها ۱۱۰ سکه از آن را می‌توان با ارائه‌ی دادخواست مطالبه نمود و تنها همین مقدار از مهریه در دادگاه موضوع قسط‌بندی می‌شود و مازاد آن را دیگر نمی‌شود از مرد دریافت نمود مگر اینکه در آینده مالی پیدا کند که کفاف پرداخت اصل مهریه‌ی زن را بدهد.

از آنجایی که بدون توجه به میزان مهریه‌ی زن تنها 110 سکه آن را با کمک دادگاه می‌توان مطالبه و در نهایت وصول نمود، 110 سکه به اصطلاح مهریه ملی نامیده می‌شود.

درخواست تعدیل تقسیط مهریه

نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت به شکلی است که قابلیت تغییر را دارد. بعد از اینکه قاضی حکم به تقسیط مهریه داد و با توجه به قوانین ذکر شده و میزان حقوق زوج و شرایط او، میزان قسط‌هایش مشخص شد، زوج در صورتی که توانایی پرداخت مبلغ تعیین شده را نداشته باشد، می‌تواند درخواست تعدیل تقسیط مهریه بدهد. او همچنین برای اثبات عدم توانایی در پرداخت مبلغ تعیین شده موظف است که دو شاهد با شرایط توصیف شده در قسمت‌های قبل به دادگاه معرفی نماید. در این صورت اگر قاضی تشخیص بدهد که ادعای زوج مبنی بر عدم توانایی در پرداخت اقساط، به‌جا است، حکم به تعدیل مهریه خواهد داد.

همچنین اگر مرد پس از مدتی که تعدادی از قسط‌هایش را پرداخت نمود، متوجه شد که دیگر نمی‌تواند مبلغ تعیین شده را بپردازد، این امکان برای او وجود دارد که تقاضای تعدیل بدهد. در این صورت نیز او باید برای اثبات عدم توانایی در پرداخت اقساط دو شاهد به دادگاه بیاورد. و اگر شاهدان دلایل کافی برای ادعای او ارئه دهند، باز هم این امکان وجود دارد که قاضی حکم به تعدیل اقساط مهریه بدهد.

مجازاتِ عدم پرداخت اقساط تعیین‌شده توسط دادگاه

در صورتی که مرد پس از صدور حکم قطعی و دریافت اجراییه، اقدام به پرداخت مهریه یا اثبات اعسار خود نکند، بنا به تقاضای بستانکار، مطابق ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی حبس می‌شود.

همچنین در صورتی که اعسار مرد اثبات شود و دادگاه حکم به پرداخت مهریه به صورت اقساط بدهد، اگر زوج اقساط مقررشده توسط دادگاه را در موعد مشخص پرداخت نکند امکان صدور حکم جلب و حبس او وجود دارد. البته این مساله بسیار بعید است برای مردانی که کارمند دولت هستند پیش بیاید زیرا مبلغ قسط تعیین شده هر ماه به طور خودکار از روی حقوق کسر می‌شود. اما در هر صورتی که به هر دلیل شرایطی پیش آمد که مرد به طور آگاهانه اقساطش را پرداخت ننمود باید بداند که در صورت تقاضای همسرش امکان حبس او وجود دارد.

علاوه بر استفاده از مشاوره‌های حقوقی موسسه حقوقی رهپویان آتی نگر که زیرمجموعه‌ای از هولدینگ موسسه حقوقی مهاجرتی رهپویان مهاجر آتی نگر است، می‌توانید از مشاوره‌های کارشناسان مهاجرتی آن در دیگر زیرمجموعه‌اش یعنی موسسه مهاجرتی رهپویان مهاجر برای اخذ اقامت دائم کانادا و استرالیا بهره ببرید.