آیا تا به حال واژه مهریه عندالمطالبه و یا اینکه مهریه عندالاستطاعه را شنیده اید و آیا فرق این دو مهریه را با یکدیگر می دانید جهت شناخت این دو مهریه با ادامه مطلب همراه باشید در این مقاله قصد داریم مهریه عند المطالبه را مورد بررسی قرار دهیم.
عقد نکاح همانند کلیه عقود دارای آثاری میباشد که به محض انعقاد میان طرفین ایجاد میگردد. آثار عقد نکاح شامل آثاری اعم از آثار مالی و آثار غیر مالی می باشد. بدین ترتیب نکاح به علت آنکه در درجه نخست یک عقد غیر مالی میباشد دارنده آثار غیر مالی مانند تکالیف مشترک زوجین نسبت به هم مانند وفاداری و معاضدت میباشد. دومین اثر ازدواج، اثر مالی آن است مواردی مانند تعهد مرد به پرداخت نفقه و مهریه از آثار مالی عقد نکاح میباشد.
یکی از پیامد مالی ازدواج متعهد شدن مرد به پرداختن مهریه است مهریه یا صداق، مالی میباشد که به سبب نکاح مرد موظف به پرداخت آن می شود و زن به همین دلیل مالک آن شناخته می شود. البته در کلیه عقود نکاح لزومی ندارد که مهریه مشخص گردد چرا که تعیین مهریه در عقد نکاح دائم الزامی نیست. میشود نکاح دائم را بدون تعیین مهریه منعقد نمود و یا حتی می توان در ضمن عقد نکاح دائم شرط کرد که زن فاقد مهریه باشد و اینگونه شرطی عقد نکاح را باطل نمی‌کند بلکه زن فاقد مهریه شناخته می گردد اما عقد نکاح موقت به صورت الزامی بایستی دارای مهریه باشد و طرفین در زمان انعقاد عقد نکاح مقدار آن را با توافق تعیین نمایند و چنانچه عقد نکاح موقتی بدون تعیین مهریه منعقد گردد چنین عقدی باطل است.
بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی مهریه حق زن میباشد و این حق یکی از حقوق مالی او قلمداد می شود و مواردی مانند فساد اخلاقی او یا سوء معاشرت او در استحقاق او نسبت به دریافت مهریه بی تاثیر خواهد بود و او در هر صورتی میتواند مهریه خود را مطالبه کند.
مهریه ای که برای زوجه مشخص می گردد بایستی دارای مشخصاتی باشد از جمله این که میبایست مالیت داشته باشد و قابل تملک باشد و میان طرفین معلوم باشد. از دیگر خصوصیات مهریه این میباشد که تمام اموال میتواند به عنوان مهریه درج گردد چه مال به صورت عین معین یا کلی در معین یا کلی فی الذمه یا حقوق مالی مثل حق انتفاع و حق اختراع یا منفعت یا انجام کار معین یا حتی سرقفلی باشد.
در قوانین ایران هیچ حداقل و حداکثری برای مهریه تعیین نگردیده است مقدار مهریه بایستی به میزانی باشد که عرفا آن میزان مالیت داشته باشد. قانونگذار در ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱ برای اعمال ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی یعنی حبس مرد تا زمان تادیه مهریه فقط تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن چنین حقی را برای زن مقرر کرده است این امر به معنی تعیین سقف برای مهریه نیست این امر صرفاً بدین معنی است که اگر مهریه بیش از میزان مذکور باشد زن میتواند بابت وصول ۱۱۰ سکه یا معادل آن درخواست توقیف اموال شوهر یا حبس او را بنماید و بابت مازاد بر این مبلغ میتواند با توقیف اموال شوهر مهریه را وصول کند اما حق حبس شوهر را ندارد.
زمان مالکیت زن بر مهریه
به موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی در صورتی که مهریه زن عین معین باشد به محض جاری شدن عقد بین زن و مرد، زوجه مالک مهریه می شود ولی در صورتی که مهر او کلی در معین باشد زمان مالکیت زن بر مهریه زمان تعیین فرد کلی توسط مرد است در این خصوص مرد موظف است که فرد کلی را تعیین کند و در صورتی که از این امر امتناع ورزد دادگاه او را ملزم خواهد نمود فرض آخر در خصوص زمان مالکیت زن بر مهریه زمانی است که مهریه زن به صورت کلی فی ذمه در این فرض نیز زمان مالکیت زن نسبت به مهریه زمانی است که فرد کلی توسط مرد تعیین می گردد و در صورت امتناع وی در این مورد نیز دادگاه او را ملزم به تعیین خواهد نمود.
انواع مهریه
مهریه را می‌توان بر پایه موارد متفاوتی تقسیم‌بندی کرد که در این قسمت به بیان انواع آن به صورت خلاصه پرداخته ایم.
انواع مهریه بر اساس نوع آن عبارت است از:
- مهرالمسمی که به معنی مهریه است که قبل از عقد نکاح یا بعد از عقد به طور مشخص در عقد مقرر می گردد.
- دومین نوع مهریه مهرالمثل میباشد و آن عبارت است از مهریه ای که در بعضی شرایط با توجه به وضعیت خانوادگی زوجه و سایر اوصاف او و با توجه به امثال آن زن و دوستان و نزدیکان او و همچنین با توجه به عرف محل مشخص میشود و به تادیه زوجه می گردد.
- نوع سوم از مهریه مهرالمتعه است مهرالمتعه مهریه ای میباشد که در برخی شرایط بر اساس وضعیت مالی مرد مشخص میگردد و به همسر او پرداخت می شود.
انواع مهریه بر اساس زمان تادیه مهریه از جانب مرد به همسرش:
همانگونه که بیان شد مهریه را می‌توان بر پایه موارد مختلفی تقسیم بندی کرد یکی از این تقسیم بندی ها تقسیم بندی مهریه بر اساس زمان پرداخت مهریه از جانب مرد به همسرش می باشد که در این مورد مهریه را می تواند به ۴ صورت باشد.
- حالت اول: اگر حال باشد: در صورتی که مهریه حال باشد و برای آن موعد مشخص نگردیده باشد در چنین صورتی مهریه بایستی فوراً پرداخت شود مثل اینکه مرد مکلف شود به عنوان مهریه زمینی را فوراً به زوجه تملیک کند.
- حالت دوم: اگر موجل باشد: در شرایطی که جهت پرداخت مهریه موعد و اجلی تعیین شده باشد در این حالت مهریه تا زمان اجل بایستی پرداخت شده باشد مثل آنکه مکلف شود ۱۰۰ سکه دو سال دیگر به همسرش بپردازد.
- حالت سوم: به اختیار زوجه باشد: به علاوه گاهی امکان دارد که زمان پرداخت مهریه به اختیار زوجه گذاشته شده باشد که در این شرایط هر موقع که زوجه درخواست مطالبه مهریه خود را نماید زوج موظف است در همان زمان مهریه او را پرداخت کند مانند مهریه عندالمطالبه.
- حالت چهارم: مهریه عندالاستطاعه: چنانچه مهریه به این صورت مشخص گردیده باشد زن در صورتی قادر است شوهر را ملزم به پرداخت مهریه نماید که بتواند استطاعت مالی و تمکن مالی مرد را برای تادیه مهریه ثابت نماید. بعضی چنین مهریه هایی را به علت مشخص نکردن اجل و موعد پرداخت باطل میدانند اما نظر قوی و رویه دادگاه ها دلالت بر درستی این نوع مهریه دارد. در این نوع مهریه دین بر ذمه شوهر ایجاد گردیده است و وی از بابت مهریه به همسرش مدیون میباشد البته اخذ آن از جانب زوجه به شرط بضاعت زوج میباشد. مطابق آنچه بیان شد این نوع مهریه با استطاعت در انفاق به اقارب متفاوت میباشد زیرا انفاق به اقارب اصل تکلیف معلق بر بضاعت انفاق دهنده شده است اما در مهریه عندالاستطاعه دین بر عهده زوج مستقر است و معلق بر چیزی نیست .چنانچه مهریه عندالاستطاعه باشد و تا پایان عمر زوج اموالی جز مستثنیات دین نداشته باشد، بر اساس تبصره ماده ۶۱ قانون اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا مصوب ۱۳۸۷، مهریه زوجه از ماترک زوج قابل وصول است چرا که بحث مستثنیات دین در استیفای طلب از ماترک موضوعیت ندارد.
مهریه عندالمطالبه یعنی چه؟
همانگونه که قبلا این اشاره کردیم به محض جاری شدن عقد نکاح، میان طرفین زن مالک مهریه می گردد و مرد مدیون به پرداخت مهریه به همسر خویش می باشد بر همین اساس زن هر زمان که بخواهد قادر است مهریه خویش را از مرد مطالبه کند مطالبه مهریه از جانب زن می تواند همراه با قصد ادامه زندگی و یا حتی قصد جدایی باشد بدین ترتیب حتی در شرایطی که زن بعد از دریافت مهریه جدایی نداشته و همچنان تمایل به ادامه زندگی با همسر خویش باشد او حق خواهد داشت که در طول زندگی مهریه را از همسرش مطالبه کند چرا که مهریه نوعی حق میباشد و هر شخص محقی قادر است حق خویش را مطالبه نماید و مطالبه آن استلزامی با جدایی زوجین ندارد.
چنانچه در زمان عقد جهت پرداخت مهریه از سمت مرد به زن شرطی تعیین نگردیده باشد و برای آن هیچ عذر و زمانی مشخص نشده باشد مهریه حال می باشد یا به عبارت دیگر مهریه عندالمطالبه است و زن قادر است هر زمان که خواست آن را مطالبه نماید مگر در شرایطی که در زمان عقد جهت پرداخت مهریه شرطی گذاشته شده باشد که برای مثال پرداخت آن به شرط تمکن مالی مرد باشد و یا آنکه جهت پرداخت زمانی مشخص گردیده باشد که تا سپری نشدن آن زمان زن حق گرفتن مهریه را ندارد.
همانگونه که بیان شد در مهریه عندالمطالبه زن قادر است هر زمان که خواست مهریه خویش را مطالبه کند برای مطالبه مهریه خویش بایستی اقداماتی را انجام دهد از جمله اینکه دادخواست مطالبه مهریه را تقدیم مرجع صالح کند. مهریه می تواند از طریق دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف و یا دایره اجرای اداره ثبت انجام مطالبه گردد. زن میتواند تا زمانی که مهریه توسط مرد پرداخت نشده از انجام وظایف زناشویی امتناع کند و مرد نمی تواند به این دلیل او را از دریافت نفقه منع نماید. مرد مکلف است تا مهریه زن را هنگامی که او در خواست مطالبه مهریه داده است پرداخت کند و چنانچه از پرداخت مهریه خودداری کند زن قادر است به ازای پرداخت ۱۱۰ سکه بهار آزادی او را روانه زندان کند و به ازای باقیمانده مهریه خویش بایستی اثبات نماید که مرد با وجود توان مالی به پرداخت باقی مانده مهریه از این امر خودداری می‌کند که در صورت اثبات مرد بایستی باقیمانده مهریه را نیز پرداخت نماید در صورتی که مرد عدم تمکن مالی خویش را اثبات کند و اعسار از پرداخت مهریه برای دادگاه مشخص گردد پرداخت مهریه از سمت او تقسیم نخواهد گردید و ملزم می گردد تا در موارد تعیین شده توسط دادگاه اقساط مهریه را به همسر خویش بپردازد.
در مهریه عندالمطالبه، زن جهت مطالبه مهریه خود مجبور نیست توانایی مرد به پرداخت مهریه را ثابت کند بلکه در صورتی که مرد تمکن پرداخت مهریه را نداشته باشد بایستی عدم تمکن خویش را ثابت نماید این امر بر خلاف مهریه عندالاستطاعه می باشد که وضعیت بلعکس مهریه عندالمطالبه خواهد بود چرا که در این مهریه زن بایستی توانایی مرد را برای پرداخت اثبات نماید.
ترکیب مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
مهریه قادر است هم عندالمطالبه باشد و هم عندالاستطاعه، اضافه شدن دو شرط در دفترچه‌های نکاح منجر ایجاد تعادل میگردد.
با یک نگاه خوب به مسئله اضافه کردن دو قید عندالمطالبه و عندالاستطاعه در سند ازدواج، می توان توصیه کرد که خانواده‌ها میزان مشخصی از مهریه را که زوج بضاعت پرداخت آن را داراست به شکل عندالمطالبه تنظیم نمایند و مابقی را به صورت عندالاستطاعه. از جمله مزیت های قراردادن میزانی از مهریه به عنوان عند المطالبه و مقداری عند الاستطاعه ایجاد تعادل در این باره است بدین جهت که هم خانم به صورت کلی از مهریه محروم نمیگردد و هم در مواردی که مرد توانایی پرداخت مهریه را ندارد. اما به علت شرایط اجتماعی مهریه ثبت شده، فقط جنبه‌ی صوری پیدا می‌کند و باعث نمیگردد این توقع و انتظار ایجاد شود که زن هر موقع خواست بتواند مهریه را مطالبه کند و با توسل به آن مرد را به زندان بیندازد زیرا اغلب این اقدامات باعث تزلزل بنیان خانواده میشود.
چنانچه قسمتی از مهریه عندالمطالبه و قسمتی عندالاستطاعه باشد دیگر مشکلی وجود نخواهد داشت و تصمیمات فوق قابل انجام میباشد. در صورتی که شرایط خاصی هم مدنظر باشد بایستی پرداخت مهریه را تضمینی کنند که شرط هم موردی ندارد و میشود تحت عنوان یک شرط ضمیمه در صفحه دفترچه که جهت شروط خاص توافقی است، ثبت گردد که برای پرداخت مقداری از مهریه ضمانت می‌کند.
آنچه در میان عموم در این خصوص معروف بود عندالمطالبه بودن است یعنی آنکه در عقدنامه‌های قبلی این وصف آمده بود که مهریه تا این مقدار میان زوجین مشخص شده است و زوجه هر موقع که بخواهد قادر است آن را از همسر خویش مطالبه کند و شوهر موظف به پرداخت میباشد. این موضوع باعث گردیده که این ذهنیت برای مردم ایجاد شود که تنهاعندالمطالبه بودن بحث مهریه است در حالی که در متون فقهی و در قانون برای مهریه هم وصف عندالمطالبه بودن وجود دارد و هم وصف عندالاستطاعه بودن و یا امکان دارد هر دو آنها باشد یعنی ممکن است زن و شوهر توافق نمایند که قسمتی از مهریه عندالامطالبه باشد و قسمتی از آن عندالاستطاعه.
در قدیم به دلیل آنکه عندالمطالبه بودن لحاظ می‌شد اغلب به خاطر آنکه خانواده‌ها دخترانشان را توجیه نمایند می‌گفتند این همان چیزی میباشد که دولت در عقدنامه‌ها پیش‌بینی کرده و ما تنها همین را قبول داریم. به دلیل اینکه تساوی و عدالت ایجاد گردد و این عنوان جدید رسماًً به مردم معرفی گردد بند 14 آمده است تا به همه اطلاع دهد که ضمن اینکه مهریه میتواند عندالمطالبه باشد، میتواند عندالاستطاعه هم باشد.
به خاطر وجود عدم آگاهی های لازم در محاکم با این موضوع رو به رو می‌گردیم که برخی دخترها مهریه را عندالاستطاعه امضا کرده بودند اما از باب عندالمطالبه بودن اشاره‌ای به آن نداشتند که با این جواب دادگاه مواجه می‌شدند که نمی‌توانند مهریه را مطالبه کنند مگر آنکه دلیل کافی یا لیست اموال قطعی زوج را بیاورید که این مرد قادر به پرداخت مهریه مورد درخواست شما میباشد و چنانچه نتوانی آن را اثبات کنی حق مطالبه نخواهی داشت. این شرایط سبب گردیده بود که این گروه از اشخاص عملًا از اخذ مهریه محروم گردند که این پیامدها منجر شد در نحوه‌ی تنظیم متن عقدنامه‌ها بازبینی شود و این دو شرط به جای آن شرط جایگزین گردد.
صداق عندالامطالبه و حق حبس زوجه
همانگونه که بیان کردیم چنانچه مهریه خانم به صورت حال باشد و مدت دار نباشد و رابطه زناشویی با همسرش برقرار نکرده باشد میتواند تا زمان پراخت مهریه از همسرش تمکین نکند.
حتی اگر آقا توانایی پرداخت مهر را نداشته باشد و قرار بر این شود که مهر قسط بندی شود هم باز تا زمان پایان اقساط مهر خانم حق این را دارد که تمکین نکند که این مورد نیز از تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه است چرا که در عندالاستطاعه نمی‌تواند از حق حبس استفاده کند.
مهریه عندالمطالبه زندان دارد؟
هر زمانی که خانم قصد مطالبه مهر خود را داشته باشد، میتواند اقدام کند در صورتی که آقا اموالی دارد باید به عنوان مهریه به خانم بدهد ولی اگر از این کار امتناع کند خانم میتواند خودش استعلام اموال را به دادگاه تحویل دهد.
چنانچه در زمان مهر عندالمطالبه آقا مالی برای توقیف نداشته باشد، مهریه قسطی میگردد. در صورتی که آقا از پرداخت اقساط مهریه هم خودداری کند خانم قادر است نسبت به حکم بازداشت آقا اقدام نماید. مهر عندالمطالبه هم اعسار و هم زندانی شدن دارد.
مهریه عندالمطالبه و حق خروج از کشور
بر اساس ماده ۲۳ قانون محکومیت مالی:
مرجع اجراءکننده رای باید به تقاضای محکوم له قرار ممنوع الخروج بودن محکوم علیه را صادر کند. این قرار تا زمان اجرای رای یا ثبوت اعسار محکوم علیه یا جلب رضایت محکوم له یا سپردن تامین مناسب یا تحقق کفالت مطابق قانون مدنی به قوت خود باقی است.
تبصره: درخصوص سفر واجب که وجود آن از قبل ثابت شده باشد و سفرهای درمانی ضروری، دادگاه موقتاً به محکوم‌علیه اجازه خروج از کشور را می‌دهد.
اگر مهریه خانم قسط بندی گردد و بنا بر نظر دادگاه آقا پیش پرداخت مهر را به خانم پرداخت نماید با در خواست رفت ممنوع الخروجی آقا موافقت میگردد این مورد از تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه نمی‌باشد چرا که در هر دو پیش پرداخت مهم است.
مهریه عند المطالبه در دوران عقد
زن میتواند در دوران عقد نیز مهریه خود را مطالبه کند لذا وصول مهریه با انجام عمل زناشویی مرتبط نیست و زن خواهد توانست که حتی در دوران عقد که رابطه زناشویی شکل نگرفته است،مهریه خود را مطالبه کند،البته لازم به ذکر است که مهریه به صورت نصف پرداخت خواهد شد،پس چنانچه دختری باکره باشد با مراجعه به پزشک بکارت خود را اثبات خواهد کرد و پس از آن از جانب دادگاه نصف مهریه مشخص شده در عقد نامه به او تعلق خواهد گرفت البته این امکان هم وجود خواهد داشت که این نصف مهریه به صورت قسطی باشد یا حتی این نصف مهریه باعث شود که مرد حتی به زندان برود. موردی که در اینجا اهمیت دارد این میباشد که مهریه عندالمطالبه وصول آن چون موکول به زمان حال است در زمان عقد اخذ آن راحت تر از مهریه عندالاستطاعه میباشد.
مهریه عندالمطالبه چگونه پرداخت میشود؟
نوع پرداخت مهریه بستگی به نوع خود مهریه دارد یعنی بستگی دارد که مهریه مالی منقول یا غیر منقول باشد،لذا اگر مهریه مال غیر منقول مانند،خانه و زمین باشد ممکن است تهیه کردن آن زمان بر باشد و در طی این مدت مرد باید مدتی را برای مهیا کردن مهریه از دادگاه درخواست کند.در مواردی هم ممکن است که مهریه را معادل آن در نظر بگیرند،مثلا مهریه زنی سکه باشد یا مقداری زیاد طلا باشد منتها چون زن به پول نقد بیشتر نیاز دارد و پول نقد برایش کاربرد بیشتری دارد با همسر خود بر سر این موضوع توافق کنند که به جای سکه یا طلا مهریه به صورت نقدی پرداخت کنند و این توافق را در جایی هر دو طرفین ثبت بنمایند.
