مهریه در انواع طلاق

تالیف: محبوبه شاحسینی

کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی

عضو هیات مدیره موسسه حقوقی رهپویان آتی‌نگر

 

مقدمه

در یک تعریف ساده مهریه به مالی گفته می‌شود که بلافاصله بعد از انعقاد عقد نکاح بین زوج و زوجه و برقراری رابطه زوجیت میان آن دو، پرداخت آن به زن بر ذمه ی زوج واجب می‌شود. بنا بر این تعریف مهریه جزو حقوق یک زن است و هر زمان که اراده کند می‌تواند آن را مطالبه کند. در واقع چه زندگی مشترک میان زوجین ادامه داشته باشد و چه آن دو بخواهند از هم طلاق بگیرند، در هر دو حالت زن می‌تواند مهریه‌اش را مطالبه کند. با این همه در اکثر موارد مطالبه مهریه با طلاق همراه است؛ اما طلاق انواعی دارد که وضعیت مهریه در هر کدام از آنها با دیگری متفاوت است. بنابراین آشنایی با انواع طلاق برای مطالبه مهریه ضروری به نظر می‌رسد. این نوشته بعد از تعریف انواع طلاق به بررسی مهریه در انواع طلاق می‌پردازد.

انواع طلاق

در تقسیم‌بندی اولیه می‌توان طلاق را در دو دسته‌ی کلی قرار داد. مبنای این تقسیم‌بندی حق رجوع مرد است؛ به این معنی که مرد حق داشته باشد که بعد از طلاق از تصمیم خود منصرف شود و دوباره به زندگی مشترک بازگشت کند. همانطور که در ماده ۱۱۴۳ قانون مدنی کشور هم آمده: «طلاق بر دو قسم است. بائن و رجعی.»، این دو دسته کلی عبارتند از: طلاق رجعی و طلاق بائن

طلاق رجعی

طلاق رجعی به طلاقی گفته می‌شود که در آن مرد حق دارد – در صورت تمایل – که در زمان عده رجوع نماید؛ یعنی زوج بعد از طلاق و بدون نیاز به عقد، مجاز است دوباره به زندگی مشترک بازگشت کند. در طلاق رجعی در زمان عده، رابطه زوجیت از بین نرفته ‌است؛ یعنی زن همچنان زوجه محسوب می‌شود، آن دو در یک خانه زندگی می‌کنند و زوج موظف به پرداخت نفقه همسر خود می باشد . زوج از طریق بیان عباراتی و یا انجام عملی می‌تواند نشان دهد که قصد رجوع دارد. برای آشنایی بیشتر با این نوع طلاق باید ابتدا تعریف عده را بدانید.

عده چیست؟

به طور ساده عده عبارت است از مدتی که تا پایان آن، زنی که عقد نکاح او منحل شده، نمی‌تواند همسر دیگری اختیار کند. در واقع در مدت زمان عده زنی که از همسرش جدا شده برای اینکه از نداشتن فرزندی از همسر خود اطمینان یابد و همچنین برای احترام به رابطه‌ی زناشویی سابق، حق ازدواج مجدد را از دست می‌دهد.

مدت زمان عده با توجه به نوع پایان ازدواج (مرگ شوهر، فسخ نکاح یا طلاق)، نوع ازدواج (دائم یا موقت) و بارداری یا عدم بارداری زن متفاوت است؛ عده‌ی طلاق در عقد دائم حدودا ۳ ماه است. عده‌ی زن حامله هم در عقد موقت و هم در عقد دائم تا زمان وضع حمل است. و عده‌ی وفات هم چه در عقد دائم و چه در عقد موقت ۴ ماه و ده روز می‌باشد؛ البته در صورتی که در زمان وفات مرد، زن حامله باشد، عده‌ی وفات تا زمان وضع حمل است.

طلاق بائن

دقیقا برعکس طلاق رجعی در طلاق بائن مرد در مدت عده حق رجوع ندارد. بنابراین بعد از طلاق بائن رابطه‌ی زوجیت قطع شده و زن در حکم زوجه نیست؛ زن و مرد بر هم حرام می‌گردند و زوجه حق نفقه ندارد. همچنین اگر یکی از طرفین در مدت عده فوت کند، دیگری از او ارث نمی‌برد. پس از طلاق بائن ، چنانچه زوجین بخواهند مجددا با یکدیگر ازدواج کنند باید عقد نکاح جدیدی میان آن دو جاری شود.

انواع طلاق بائن

طلاق بائن (یعنی طلاقی که در آن امکان رجوع برای مرد وجود ندارد) در یکی از حالت‌های زیر اتفاق می‌افتد:

• طلاق در زمانی انجام شود که زن دوشیزه و باکره باشد.

• طلاق در زمانی انجام شود که زن یائسه شده باشد.

• طلاقی که پس از سه بار وصلت متوالی انجام شود؛ یعنی زن و شوهری سه بار ازدواج یا رجوع کنند و طلاق بگیرند.

• طلاق خلع و مبارات

• طلاق عسر و حرج

• طلاق خلع و مبارات

هم طلاق خُلع و هم طلاق مُبارات از نوع طلاق توافقی در فقه و حقوق اسلامی به شمار می‌روند که در هر دوی آنها زوجه با واگذاری مالی به شوهر از او طلاق می‌گیرد. طلاق خلع به طور دقیق‌تر زمانی رخ می‌دهد که زن از شوهر خود به قدری بیزار شده باشد که حاضر شود با بخشش مالی از خود، از قید زوجیت او آزاد شود؛ این مال می‌تواند مهریه زن یا معادل آن باشد.

مبارات به معنی بیزاری است و بر همین مبنا، طلاق مبارات زمانی اتفاق می‌افتد که زوجین از یکدیگر بیزار باشند و با یکدیگر برای پایان دادن به زندگی مشترک به توافق برسند.

همانطور که واضح است تفاوت اصلی در طلاق خلع و طلاق مبارات این است که در اولی این زن است که درخواست طلاق دارد اما در دومی هر دو طرف تمایل به این کار دارند. به همین دلیل در طلاق مبارات نمی‌شود عوض را بیشتر از مقدار مهریه زن در نظر گرفت.

طلاق عسر و حرج

اگر شرایطی ایجاد شود که تحمل زندگی مشترک و دوام آن سختی زیاد و مشقت فراوان برای زوجه به وجود آورد به طوری که تحمل آن مشکل باشد اصطلاحا به آن عسر و حرج می‌گویند. در چنین شرایطی زن حق تقاضای طلاق دارد. در طلاق عسر و حرج نیز زوج امکان رجوع ندارد. البته در مورد اینکه چه چیزهایی عسر و حرج است باید به این نکته توجه داشته باشید که مصادیق کامل آن در قانون ذکر نشده است و فقط به نمونه و مثال بسنده شده است؛ بنابراین رویه دادگاه‌ها برای مساله‌ی عسر و حرج در طلاق این است که عسر و حرج زوجه متقاضی طلاق را به صورت موردی بررسی می‌کنند. مواد ۱۱۳۳-۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ قانون مدنی به موضوع عسر و حرج زن پرداخته و جواز طلاق را از این طریق صادر نموده و مواردی را به عنوان مثال ذکر کرده است.

مثال‌هایی از مصادیق عسر و حرج

موارد زیر در صورت احراز توسط دادگاه صالح از موارد طلاق از جانب زوجه به دلیل عسر و حرج محسوب می‌شوند:

۱ـ ترک زندگی خانوادگی از طرف مرد حداقل به مدت 6 ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب در یک سال بدون عذر موجه.

۲ـ اعتیاد مرد به یکی از انواع مواد مخدر یا مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی ضربه بزند و امتناع یا عدم امکان الزام او به ترک در مدت زمانی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است. همچنین اگر مرد به تعهد خود عمل نکند یا پس از ترک، دوباره مصرف مواد مذکور را از سر گیرد، بنا به درخواست زن طلاق انجام خواهد شد.

۳ـ محکومیت قطعی زوج به حبس به مدت 5 سال یا بیشتر.

۴ـ ضرب و شتم یا هرگونه سوء رفتار مکرر مرد که با توجه به وضعیت زن عرفا قابل تحمل نباشد.

۵ـ ابتلاء مرد به هرگونه بیماری صعب العلاج که زندگی مشترک را مختل کند.

5 مورد نام‌برده تنها مثال‌هایی از عسر و حرج هستند، اما عسر و حرج می‌تواند مصادیق دیگری نیز داشته باشد که تشخیص آن به عهده‌ی دادگاه صالح خواهد بود.

مهریه در انواع طلاق

در ادامه‌ی این نوشته وضعیت مهریه را در انواع طلاق – که در بالا در مورد آنها توضیح داده شد – بررسی می‌کنیم.

مهریه در طلاق رجعی

ابتدا باید بدانید که به غیر از پنج موردی که ذیل عنوان طلاق بائن برشمرده شد، تمام طلاق‌ها طلاق رجعی محسوب می‌شوند و بعد از انجام طلاق حق رجوع برای مرد وجود دارد. به طور خلاصه در طلاق رجعی مرد موظف است که مهریه زن را تمام و کمال پرداخت کند؛ البته مساله پرداخت و دریافت مهریه در این یک جمله خلاصه نمی‌شود، و شرایط و مسائل مختلفی بر روی آن تاثیر می‌گذارند. تمام مطالبی که در مورد مهریه در مقاله مهریه چیست در وبسایت حقوقی رهپویان آتی نگر، عنوان شده است، در مورد این نوع طلاق صدق می‌کند. در این نوشته به طور خلاصه به مرور مهم‌ترین موارد آن می‌پردازیم:

انواع مهریه

از بابت در نظر گرفتن یا در نظر نگرفتن استطاعت مرد در پرداخت مهریه در هنگام مطالبه‌ی آن توسط زوجه ، می‌توان مهریه را به دو نوع عندالاستطاعه و عندالمطالبه تقسیم نمود؛ در صورتی که مهریه عندالاستطاعه باشد، زوجه پذیرفته است که زوج مهریه‌اش را تنها در زمانی که استطاعت دارد پرداخت کند. برای همین برای مطالبه مهریه عندالاستطاعه زوجه باید از استطاعت مالی همسرش مطمئن باشد و بتواند آن را اثبات نماید. اگر مهریه عندالمطالبه باشد، زوج پذیرفته است که به محض مطالبه زوجه مهریه‌اش را به او پرداخت کند. بنابراین زوجه برای مطالبه مهریه عندالمطالبه، لازم نیست استطاعت مالی همسرش را در نظر بگیرد.

روش‌های اجرا گذاشتن مهریه

اجرا گذاشتن یا مطالبه مهریه به طور کلی از دو طریق امکان‌پذیر است:

مطالبه‌ی مهریه از طریق اداره اجرای ثبت اسناد

برای مطالبه مهریه از طریق اداره اجرای ثبت اسناد، زوجه باید با همراه داشتن اصل سند ازدواج و دیگر مدارک شناسایی لازم، به همان دفترخانه‌ای که سند ازدواج او و همسرش در آن تنظیم شده مراجعه نماید و  تقاضای صدور اجراییه نسبت به مهریه را مطرح کند. سردفتر پس از احراز هویت و تایید صلاحیت تقاضاکننده برای ارائه‌ی درخواست اجرا، اجراییه را تنظیم می‌کند. سپس آن را امضا کرده و برای رسیدگی به اداره ثبت اسناد ارسال می‌کند. سردفتر همچنین موظف است پس از صدور اجراییه از طریق ارسال یک ابلاغ رسمی از طریق پست سفارشی به آخرین نشانی زوج، مراتب را به اطلاع او برساند؛ ضمنا برگه‌های اجراییه نیز باید به قبض سفارشی و ابلاغ پیوست شوند.

درصورتی که زوج ده روز پس از دریافت ابلاغ رسمی، اقدامی در جهت پرداخت مهریه نکند، زوجه مجاز است اقداماتی را در جهت مسدود کردن حساب های زوج و اموال او انجام دهد.

مطالبه‌ی مهریه از طریق دادگاه

برای مطالبه مهریه از طریق دادگاه، زوجه باید ابتدا دادخواست مطالبه مهریه را در یکی از دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی ثبت کند، سپس پرونده به دادگاه خانواده ارجاع داده می‌شود و تاریخی به عنوان وقت رسیدگی به آن مشخص می‌شود. از همین مرحله زوجه می‌تواند برای وصول مهریه اقدام به توقیف اموال همسرش کند. البته برای این کار لازم است زوجه اموالی از شوهرش را معرفی و سپس تقاضای توقیف آنها را بنماید.

اعسار از پرداخت مهریه

در صورتی که زوج توانایی مالی برای پرداخت مهریه نداشته باشد و مهریه عندالمطالبه باشد، زوج می‌تواند از دادگاه تقاضای حکم اعسار کند. اعسار به وضعیت شخص حقیقی غیر تاجری گفته می‌شود که به دلیل عدم دسترسی به مال خود یا کافی نبودن دارایی، استطاعت پرداخت بدهی‌ها و دیون یا هزینه دادرسی خود را ندارد. بنابراین اعسار ازپرداخت مهریه به معنی نداشتن توانایی مالی برای پرداخت مهریه است و در صورتی که اعسار زوج اثبات شود، با تشخیص و نظر دادگاه او مکلف به پرداخت وجه مهریه به صورت قسطی خواهد شد. نحوه‌ی تقسیط مهریه و تعیین میزان اقساط، تماما در اختیار قاضی رسیدگی کننده به پرونده است.

مهریه در انواع طلاق بائن

همانطور که در قسمت‌های قبل هم دیدید، در ادامه به تفکیک، در مورد وضعیت مهریه در انواع طلاق بائن مطالبی خواهید خواهد:

مهریه زن باکره یا دوشیزه

بر اساس قانون مدنی، مهریه دختر باکره نصف می‌شود؛ به این معنا که اگر زوجین در دوران عقد تصمیم به جدایی بگیرند و بین آنها اعمال زناشویی اتفاق نیافتاده باشد و دختر، باکره باشد، مهریه‌ای که زوج باید به زوجه بپردازد نصف مهریه‌ای است که در سند ازدواج ثبت و تعیین شده است.

مهریه در طلاق خلع

در مورد مهریه در طلاق خلع حالات مختلفی ممکن است پیش بیاید:

حالت اول

همان طور که در تعریف طلاق خلع و مبارات آمد و در مقاله بخشش مهریه در وبسایت موسسه حقوقی رهپویان آتی نگر نیز تشریح شد، در طلاق خلع زوجه در ازای طلاق، مالی را می‌بخشد که این مال در اکثر موارد مهریه است؛ یعنی عموما زوج تنها به شرطی حاضر می‌شود زوجه را طلاق دهد، که زوجه حاضر شود مهریه‌اش را ببخشد و زوجه نیز چون در طلاق رجعی با خواسته خود و به دلیل عدم علاقه به ادامه‌ی زندگی با زوج تقاضای طلاق کرده است، معمولا این شرط را می‌پذیرد؛ بنابراین واضح است که در این حالت، زن مهریه‌ای دریافت نمی‌کند و مساله مطالبه مهریه در این مورد کاملا منتفی است.

حالت دوم

یک احتمال منطقی دیگر در مورد مهریه در طلاق خلع این است که زن مبلغ کمی را به مرد بپردازد – آن هم تنها به این دلیل که طلاق خلع نوعی هبه معوض است- تا طلاق صورت پذیرد اما مهریه‌اش را مطالبه نماید. این حالت اگرچه از نظر منطقی و به عبارتی بر روی کاغذ ممکن است اما در واقعیت قابل تصور نیست؛ به این معنا که چون در طلاق خلعی، این زوجه است که تقاضای طلاق داده است و در واقع این زوجه است که به دلیل بیزاری از شوهرش حاضر است در ازای طلاق چیزی به شوهر خود بدهد، به احتمال قوی این زوج است که شرایط را تعیین می‌کند و این زوجه است که شرایط را می‌پذیرد و عموما چیزی که مردها در این شرایط طلب می‌کنند این است که زوجه مهریه‌اش را ببخشد، این خواسته که بسیار هم رایجی است، کاملا طبیعی به نظر می‌رسد.

حالت سوم

در طلاق خلعی ممکن است حالت دیگری هم پیش بیاید؛ تصور کنید که زنی در ابتدای زندگی مشترک یا به دلیل علاقه به همسر و زندگی مشترکش به طور خودخواسته و یا تحت تاثیر حرف‌های همسر و اطرافیانش، به دفترخانه رفته و مهریه‌اش را به طور قطع بخشیده یعنی همسرش را از پرداخت مهریه بری کرده‌ است. حالا و بعد از چند سال زندگی مشترک، روال رابطه‌ی آنها به این سمت رفته که زن از مرد بیزار شده و می‌خواهد از طریق طلاق خلعی از او جدا شود. اینجاست که او با مشکل بزرگی مواجه می‌شود؛ دیگر مهریه‌ای ندارد که آن را ببخشد. در چنین شرایطی زوجه مجبور است معادل مهریه‌اش یا کمی کمتر به زوج مالی ببخشد تا راضی شود که او را طلاق دهد. به همین دلیل است که بخشش قاطعانه مهریه نباید با عجله و بدون فکر باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در این مورد می‌توانید به مقاله بخشش مهریه در وبسایت حقوقی رهپویان مهاجر مراجعه کنید.

مهریه در طلاق مبارات

در مورد طلاق مبارات نیز از آنجا که زوجین هر دو تمایل به طلاق دارند، بنابراین در مورد تمام موارد با یکدیگر به توافق می‌رسند و عموما زوجه در طلاق مبارات نیز بخشی از مهریه‌اش را می‌بخشد. در واقع این نوع طلاق بسیار مسالمت آمیز است و طرفین سعی می‌کنند منافع یکدیگر را در نظر بگیرند. در بسیاری از پرونده‌های اینچنینی زن بخشی از مهریه‌اش را – که پرداخت آن در حد توان مرد است – می‌بخشد و بخشی از آن را دریافت می‌کند.

مهریه در طلاق عسر و حرج

به طور کلی باید گفت که عسر و حرج حق زوجه برای دریافت مهریه را از او سلب نمی‌کند؛ اگرچه این خود او است که برای طلاق تقاضا داده است. در واقع اگر زوجه بتواند در دادگاه ثابت کند که ادامه‌ی زندگی مشترک برای او سخت و غیر قابل تحمل است و طلاق از جانب زوجه به دلیل عسر و حرج است و دادگاه آن را تایید کند، دادگاه می‌تواند زوج را به طلاق مجبور کند و اگر اجبار میسر نباشد، زن به اذن حاکم شرع طلاق داده‌ می‌شود و نیازی به رضایت زوج نیست. در این حالت زوجه همچنین می‌تواند مهریه‌اش را مطالبه نماید.

در دیگر موارد مربوط به طلاق بائن یعنی، طلاق زن یائسه و طلاقی که پس از سه بار وصلت متوالی انجام شود، وضعیت مهریه به همان صورت است که در طلاق رجعی تشریح شد یعنی به عوامل مختلفی بستگی دارد و شرایط متفاوتی بر آن حاکم است.

موسسه حقوقی مهاجرتی رهپویان مهاجر آتی نگر نه تنها با تیم کارشناسی خود در زمینه مسائل حقوقی بلکه با تیم کارشناسان مهاجرتی خود در موسسه مهاجرتی رهپویان مهاجر، آماده‌ی ارائه مشاوره‌های تخصصی در موارد مختلف مربوط با مهاجرت به خصوص اخذ اقامت دائم کانادا و استرالیا است.