مطالبه مهریه از ورثه

تالیف: محبوبه شاحسینی

کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی

عضو هیات مدیره موسسه حقوقی رهپویان آتی‌نگر

 

مقدمه

مهریه مالی است که از زمان وقوع عقد نکاح و برقراری رابطه‌ی زناشویی به عنوان حق زن در نظر گرفته می‌شود و به محض اینکه زن آن را مطالبه کند، مرد موظف به پرداخت آن است؛ اما مرد تا چه زمانی موظف به پرداخت این دین است؟ آیا بعد از مرگ وی، این دین هنوز بر ذمه‌ی اوست؟ آیا زن می‌تواند از محل اموال و دارایی‌های مرد، مهریه خود را دریافت کند؟ و در غیر این صورت زن بعد از فوت همسرش از چه فرد یا افرادی باید مهریه خود را طلب کند؟ آیا ورثه‌ی مرد همانطور که مکلف به پرداخت دیگر دیون او هستند، وظیفه‌ی پرداخت مهریه همسرش را نیز دارند؟ این نوشته سعی دارد ضمن پاسخگویی به سوالات مربوط به مهریه زن پس از فوت مرد، به روش‌ها و مراحل مطالبه مهریه از ورثه بپردازد.

مهریه با فوت مرد از گردنش ساقط نمی‌شود

همانطور که در تعریف مهریه دیدید، زن در هر زمان که بخواهد و بدون اقامه‌ی هیچ دلیلی می‌تواند مهریه‌اش را مطالبه کند و مرد نیز (در صورتی که مهریه عندالمطالبه باشد در هر شرایطی و در صورتی که مهریه عندالاستطاعه باشد در صورت داشتن استطاعت مالی لازم) موظف به پرداخت این دین است. با این همه در کشور ما و در میان اکثر زوج‌ها، بسیار کم پیش می‌آید که زن در صورت ادامه‌ی زندگی مشترک مهریه‌اش را مطالبه کند، و عموما دعاوی مهریه درصورت تمایل هریک از طرفین یا هر دو نفر به طلاق، مطرح می‌شوند. در نتیجه احتمال بسیار بالایی وجود دارد که تازمان حیات مرد، زن هرگز مهریه‌اش را مطالبه نکند و بنابراین مرد پیش از آنکه مهریه‌‌ی همسرش را پرداخت نماید، فوت کند.

با این حال مهریه – مانند دیگر دیون – با مرگ مرد – مدیون – از گردنش ساقط نمی‌شود و زن – مانند هر طلبکار دیگری – حق دارد که پس از مرگ همسرش مهریه‌اش را مطالبه کند. در چنین شرایطی مهریه‌ی زن بر گردن ورثه‌ی مرد قرارمی‌گیرد. یعنی در صورتی که مرد وراثی داشته باشد، زن می‌تواند مهریه‌اش را از آنها مطالبه کند و آنها را در دادخواستی که برای مهریه ارائه می‌دهد طرف دعوی قرار دهد. در این صورت اگر مرد اموال و دارایی‌هایی داشته باشد زن می‌تواند از محل آن اموال و دارایی‌ها، مهریه‌اش را دریافت کند.

نحوه مطالبه مهریه از ورثه

همانطور که در مقاله برای اجرا گذاشتن مهریه کجا باید رفت؟ که در وبسایت رهپویان مهاجر منتشر شده است، مفصلا بیان شده است، زن برای مطالبه مهریه یا اجرا گذاشتن مهریه از دو طریق می‌تواند اقدام کند. در این زمینه هیچ تفاوتی ندارد که زن مهریه‌اش را از همسرش مطالبه کند و یا از وراث وی. بنابراین برای مطالبه مهریه از ورثه نیز دو روش وجود دارد. اما پیش از آن بد نیست با مدارک لازم برای مطالبه مهریه از ورثه آشنا شوید:

مدارک لازم برای مطالبه مهریه از ورثه

به هر روشی که بخواهید مهریه را به اجرا بگذارید، مدارک زیر را باید به همراه داشته باشید:

1. اصل سند ازدواج
2. اصل شناسنامه
3. کپی کارت ملی

اگر اصل سند ازدواج را در دسترس ندارید، لازم است رونوشت آن را از دفترخانه‌‌ای که عقد نکاح در آن بسته شده، تحویل بگیرید.

روش‌های مطالبه مهریه از ورثه

زنی که شوهرش فوت کرده است، باید از وراث وی مهریه‌اش را مطالبه کند. بنا بر اشاره‌ای که در پاراگراف‌های قبل بیان شد برای مطالبه مهریه از ورثه، دو روش وجود دارد.

مطالبه مهریه از ورثه از طریق اداره اجرای ثبت اسناد

مطالبه مهریه از ورثه از طریق دادگاه

در ادامه با هر یک از روش‌های مطالبه مهریه بیشتر آشنا می‌شویم:

مطالبه مهریه از ورثه از طریق اجرای ثبت

زنی که می‌خواهد برای مطالبه مهریه از ورثه از طریق اجرای ثبت اقدام کند، باید با در دست داشتن شناسنامه مدارک لازم به همان دفتر ازدواج و طلاقی که ازدواج او در آنجا ثبت شده مراجعه کند. بعد از مراجعه به دفتر موردنظر او باید از طریق یک فرم از پیش آماده که توسط اداره ثبت اسناد و املاک در اختیار دفاتر ازدواج و طلاق قرار گرفته از سردفتر به شکل مکتوب تقاضای صدور اجرائیه کند.

سر دفتر بعد از احراز هویت درخواست‌ کننده در عرض 24 ساعت رونوشت سند را در برگ‌های ویژه و در سه نسخه تهیه می‌کند و موضوع اجرا را در آن می‌نویسد. ظرف 48 ساعت از تاریخ وصول درخواست، سردفتر برگ‌های اجرائیه را امضا می‌کند و مهر ویژه «اجراء شود» بر روی آنها می‌زند، سپس این برگه‌ها برای اجرا نزد مسئول اجرا فرستاده می‌شوند و رسیدی برای آنها صادر می‌شود.

بعد از انجام اقدامات نام‌برده، سردفتر باید اجرائیه را صادر کند و آن را از طریق پست سفارشی به آخرین نشانی وراث زوج بفرستد تا آنها در جریان مفاد اجراییه قرار بگیرند.

بر اساس قوانین، مامور اجرا اجرائیه را به وراث زوج ابلاغ می‌کند. وراث از زمان ابلاغ اجرائیه 10 روز مهلت دارند که مهریه‌ی زوجه را از محل دارایی‌های وی بپردازند یا برای پرداخت آن ترتیبی بدهند و یا اینکه مالی را از محل دارایی‌های وی معرفی کنند که بتوان مهریه را از روی آن برداشت نمود.

در صورتی که وراث زوج قادر به تامین مهریه نباشند، باید ظرف مدت مذکور، صورت جامع دارائی‌های متوفی را به مسئول اجرا ارائه بدهند و اگر مالی ندارد به صراحت اعلام نمایند. اگر وراث زوج نتوانند از محل ماترک زوج، مهریه‌ی زوجه را در مدت مذکور پرداخت کنند، مکلف هستند هر زمان که به هر شکلی متوفی صاحب مالی شد، تمام یا قسمتی از آن را بپردازند.

مطالبه مهریه از ورثه از طریق دادگاه

روش دوم برای مطالبه مهریه از ورثه مراجعه به دادگاه است. به این منظور زن باید با همراه داشتن مدارک لازم به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کند و دادخواستی را به طرفیت زوج و با موضوع مطالبه مهریه ثبت نماید. فرم دادخواست مهریه را از محل فروش اوراق قضایی در تمام دادگستری‌ها و مجتمع‌های قضایی در سراسر کشور می‌توان تهیه کرد. همچنین لازم است بدانید که پرداخت هزینه دادرسی و سایر هزینه‌های دفتر خدمات قضایی هم بر عهده‌ی خود او است.

بعد از اینکه دادخواست ثبت شد و  پرونده به مرجع رسیدگی ارجاع داده شد، زوجه پیامکی دریافت می‌کند. بعد از دریافت پیامک، او باید برای اطمینان یافتن از  تکمیل بودن پرونده و عدم وجود نقص در آن به دفتر شعبه رسیدگی کننده مراجعه کند. سپس وقتی برای رسیدگی به پرونده تعیین می‌شود و وقت به طرفین ابلاغ می‌شود.

در نهایت و در وقت تعیین شده جلسه‌ی رسیدگی به پرونده تشکیل می‌شود و طرفین یا وکلایشان در این جلسه حاضر می‌شوند. بعد از اتمام جلسه، اگر رای به نفع زوجه صادر شود، او می‌تواند از واحد اجرای احکام مدنی درخواست کند که حکم محکومیت وراث همسرش به پرداخت مهریه را به اجرا گذارند.

قرار تامین خواسته

وراث زوج نیز همانند خود او – اگر در قید حیات می‌بود – احتمال دارد که در صورت آگاهی یافتن از اینکه زوجه قصد مطالبه مهریه را دارد، قبل از اینکه او درخواست توقیف اموالش را بدهد، تمام و یا بخشی از اموالی که به نام زوج است و یا زوج به نحوی از آنها ارث می‌برد را بفروشند و یا جابه‌جا کنند. زوجه می‌تواند با تقاضای صدور قرار تامین خواسته، از چنین اتفاقی جلوگیری کند. اگر دادگاه با این دادخواست موافقت کند و قرار تامین را صادر کند، اموالِ مورد نظر پیش از رسیدگی قضایی توقیف اموال برای مهریه می‌شوند.

نحوه‌ی محاسبه‌ی مهریه بعد از فوت همسر

در صورتی که مهریه زن، وجه رایج باشد (یعنی نه سکه یا اموال منقول و غیرمنقول)‌ باید آن را بر اساس «شاخص» سال فوت شوهر محاسبه نمود. یعنی در هر زمان که زن برای مطالبه مهریه خود به دادگاه مراجعه کند، مقدار مهریه‌ی او بر اساس زمان فوت همسرش محاسبه خواهد شد. اما در صورتی که مهریه سکه یا مال منقول یا مال غیرمنقول باشد، از آنجا که این اموال به ارزش روز هستند، عین همان اموال باید محاسبه و به زن پرداخت شود.

مطالبه مهریه از ورثه محدود به دارایی‌های متوفی است

درست است که بعد از مرگ فرد، وراث وی مسئولیت پرداخت تمام بدهی‌ها و دیون وی از جمله مهریه‌ی همسرش – در صورتی که متوفی مرد متاهل باشد – را بر عهده دارند، اما باید توجه داشت که وراث به هیچ عنوان موظف نیستند که از دارایی‌های خود بدهی‌های متوفی را پرداخت کند؛ بنابراین وراث بیش از کل ماترک متوفی مسئولیتی ندارند. به بیان دیگر مثلا اگر مردی فوت کند و هیچ ارثی بر جای نگذاشته باشد و همسر او مطالبه مهریه کند، وراث شوهر مسئولیتی برای پرداخت مهریه زن بعد از فوت شوهر ندارند؛ همچنین ممکن است ارثیه‌ای که از زوج باقی می‌ماند کفاف پرداخت تمام مهریه‌ی زوجه را ندهد، در این صورت نیز وراث تنها مکلف به پرداخت آن قسمت از مهریه هستند که ماترک زوج کفافش را بدهد و ایشان هیچ گونه تکلیفی برای پرداخت مابقی مهریه زن بعد از فوت شوهر ندارند.

مطالبه مهریه از ورثه از محل ارثیه

اگر زن بعد از فوت شوهرش مهریه‌اش را از وراث مطالبه کند و شوهر ماترکی از خود به جا نگذاشته باشد، یا ماترکی که کفاف مهریه‌ی همسرش را بدهد نداشته باشد، اما ارثی به او رسیده باشد، پرداخت تمام یه باقی مانده‌ی مهریه از روی سهم‌الارث زوج صورت می‌گیرد. همچنین از آنجا که مهریه زن جزو دیون ممتاز است، ارثیه‌ای که متعلق به مرد – که اکنون فوت شده است – باشد، قبل از پرداخت مهریه‌ی زن نباید به باقی وراث برسد.

پرداخت مهریه بر دیگر دیون مقدم است

اگر مردِ متوفی چند نفر طلبکار داشته باشد و همسرش نیز مهریه‌اش را مطالبه کرده باشد و اموال به جای مانده از او، کفاف پرداخت تمامی این طلب‌ها را ندهد، اولویت با طلبکاری است که زودتر از دیگران، برای گرفتن طلب خود مالی از متوفی را توقیف کند. اما در شرایط برابر، مهریه زن دین ممتاز محسوب می شود و بنابراین او نسبت به دیگر طلبکاران دارای اولویت است و وراث مرد باید ابتدا مهریه‌ی زوجه را بپردازند و سپس اقدام به پرداخت دیگر بدهی‌های مرد از محل اموال به جای مانده از او کنند.

مهریه از ارث جدا است

همانطور که می‌دانید وقتی مردی فوت می‌کند، همسرش نیز یکی از وراث وی محسوب می‌شود و مانند دیگر وراث سهمی از ماترک شوهرش به او تعلق می‌گیرد. نکته‌ای که در این مورد باید مورد توجه قرار گیرد این است که مهریه زن غیر از ارثی است که به او تعلق می‌گیرد. به این معنا که در صورت فوت مرد، زوجه هم قادر است بر طبق قانون مدنی مطالبه ارث کند و هم می‌تواند مهریه‌اش را مطالبه نماید.

در صورتی که در زمینه مهریه و یا دیگر مسائل حقوقی سوالی داشته باشید می‌توانید سوالات خود را از کارشناسان حقوقی در موسسه حقوقی رهپویان آتی نگر که زیرمجموعه‌ای از هولدینگ موسسه حقوقی مهاجرتی رهپویان مهاجر آتی نگر است، بپرسید. به علاوه دیگر موسسه‌ی زیر مجموعه‌ی این هولدینگ، یعنی موسسه مهاجرتی رهپویان مهاجر می‌تواند در زمینه‌های مختلف مهاجرتی به خصوص در مورد اخذ اقامت دائم کانادا و استرالیا شما را یاری کند.