تالیف: محبوبه شاحسینی
کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی
عضو هیات مدیره موسسه حقوقی رهپویان آتی‌نگر
مقدمه
مهریه به مالی گفته می‌شود که بلافاصله بعد از انعقاد عقد نکاح بین زوج و زوجه و برقراری رابطه زناشویی بین آنها، پرداخت آن به زوجه بر زوج واجب می‌شود. از جمله‌ی بالا برمی‌آید که زن هر وقت بخواهد می‌تواند مهریه‌اش را مطالبه کند و مرد نیز موظف به پرداخت آن است. با این همه پرداخت و دریافت مهریه به این سادگی‌ها نیست. از آنجا که عموما زن‌ها در هنگام طلاق اقدام به مطالبه مهریه خود می‌نمایند و با در نظر گرفتن این واقعیت که اکثر مردها به دنبال راهی برای پرداخت نکردن مهریه هستند، این مساله خود تبدیل به معضلی در زندگی زن و مردی می‌شود که می‌خواهند از یکدیگر جدا شوند. اگرچه ممکن است افراد راه‌های فراوانی را برای عدم پرداخت مهریه بروند با این همه باید بدانند که این کار عواقب قانونی بسیار جدی‌ای در پی دارد.
در این مقاله می‌کوشیم در مورد راه‌های مختلف عدم پرداخت مهریه و مجازاتی که این کار به دنبال دارد، اطلاعاتی را ارئه بدهیم. در ابتدا لازم است نکاتی را در مورد مهریه بدانید. در ادامه‌ی این نوشته با ما باشید.
انواع مهریه
با توجه به در نظر گرفتن یا در نظر نگرفتن استطاعت شوهر برای پرداخت مهریه به زن، مهریه به دو نوع تقسیم می‌شود. مهریه عندالاستطاعه و مهریه عندالمطالبه.
مهریه عندالاستطاعه به مهریه‌ای گفته می‌شود که تنها در صورت توانایی مالی مرد، قابل مطالبه باشد.
مهریه عندالمطالبه مهریه‌ای است که زن هر وقت که بخواهد می‌تواند آن را مطالبه کند و پرداخت یا عدم پرداخت مهریه ارتباطی با استطاعت مالی شوهر ندارد. اگر مرد مهریه‌ی عندالمطالبه را نپردازد زن حق دارد که از حق حبس خود استفاده کند و تمکین نکند.
برای کسب اطلاعات بیشتردر خصوص انواع مهریه می‌توانید مقاله مهریه چیست؟ را در وبسایت حقوقی رهپویان مهاجر مطالعه کنید.
روش‌های اجرا گذاشتن مهریه
اجرا گذاشتن مهریه یا مطالبه مهریه به طور کلی از دو طریق امکان‌پذیر است. اما زن از هریک از این روش‌ها که اقدام کند باید این مدارک را همراه داشته باشد: اصل سند ازدواج، اصل شناسنامه، کپی کارت ملی
اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره اجرای ثبت اسناد
برای مطالبه مهریه از طریق اداره اجرای ثبت اسناد، زن باید با همراه داشتن مدارک لازم، به همان دفترخانه‌ای که سند ازدواج او وهمسرش را تنظیم نموده مراجعه نماید و در آنجا برای صدور اجراییه نسبت به مهریه تقاضا دهد. سردفتر اجراییه را پس از احراز هویت و تایید صلاحیت تقاضاکننده برای ارائه‌ی درخواست اجرا، تنظیم می‌کند. سپس آن را امضا می‌کند و در نهایت هم برای رسیدگی به اداره ثبت می‌فرستد. به علاوه او موظف است پس از صدور اجراییه مراتب را به اطلاع زوج برساند؛ سردفتر برای این کار باید یک ابلاغ رسمی با قبض سفارشی و برگه‌های اجراییه که به آنها پیوست شده‌اند را از طریق پست سفارشی به آخرین نشانی زوج بفرستد. زوج مکلف است که ده روز پس از دریافت ابلاغ رسمی اقدامی در جهت پرداخت مهریه بنماید.
اجرا گذاشتن مهریه از طریق دادگاه
اولین قدم برای اجرا گذاشتن مهریه از طریق دادگاه ثبت دادخواست مطالبه مهریه در یکی از دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی در سراسر کشور است. بعد از ثبت دادخواست پرونده مهریه به دادگاه خانواده ارجاع داده می‌شود و از طرف دادگاه یک تاریخ برای رسیدگی به آن تعیین می‌شود. بعد از اعلام تاریخ رسیدگی به پرونده زا سوی دادگاه، زن می‌تواند برای وصول مهریه تقاضای توقیف اموال همسرش را مطرح نماید. البته لازمه‌ی این کار این است که زن در ابتدا بتواند اموالی که متعلق به شوهرش هستند را به دادگاه معرفی کند.
اعسار از پرداخت مهریه
در صورتی که مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه عندالمطالبه را نداشته باشد، می‌تواند ناتوانی مالی خود را اظهار نماید و از دادگاه تقاضای حکم اعسار کند. مقصود از اعسار وضعیت شخص حقیقی غیر تاجری است که به دلیل عدم دسترسی به مال خود یا کافی نبودن دارایی، توانایی پرداخت بدهی‌ها و دیون یا هزینه دادرسی خود را ندارد. بنابر این تعریف اعسار از پرداخت مهریه معادل است با عدم استطاعت مالی مرد برای پرداخت مهریه.
در صورتی که اعسار مرد اثبات شود و دادگاه حکم اعسار برای مرد صادر کند، او با تشخیص و نظر دادگاه مکلف به پرداخت وجه مهریه به صورت قسطی خواهد شد. نحوه‌ی تقسیط مهریه و تعیین میزان اقساط، در اختیار تام قاضی رسیدگی کننده به پرونده است.
عدم پرداخت مهریه
علی‌رغم اینکه مهریه یکی از مسلم‌ترین حقوق هر زن است – بعد از انعقاد عقد نکاح و برقراری رابطه زناشویی میان او و همسرش – و جزو دیدون ممتاز به شمار می‌آید (دیونی که بر پرداخت سایر دیون اولویت دارد) اما همانطور که در مقدمه هم آمد بسیاری از مردها روش‌های مختلفی را طی می‌کنند تا مهریه‌ی همسرشان را نپردازند. در ادامه به بررسی عواقب و مجازات عدم پرداخت مهریه می‌پردازیم.
همانطور که گفته شد بعد از دریافت ابلاغ رسمی از طرف دفتر ثبت اسناد، مرد ده روز فرصت دارد که اقدامی در جهت پرداخت مهریه بنماید. در صورتی که این اتفاق نیافتاد زن مجاز است که برای مسدود کردن حساب‌های زوج و اموال وی وارد عمل شود.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که زن – یا هر بدهکار دیگری – نمی‌تواند مستثنیات دِین بدهکار را توقیف نماید. مستثنیات دِین در واقع به اموال و دارایی‌هایی گفته می‌شود که جزو ضروریات زندگی فرد و بنابراین غیر قابل توقیف است. در مقررات مختلف قانونی، برخی از مصادیق مستثنیات دین ذکر شده‌اند که مطابق این مقررات قانونی بسیار به یکدیگر شبیه هستند. بر اساس این قوانین، موارد مستثنیات دین به طور فهرست‌وار عبارتند از:
- منزل مسکونی
- اثاثیه مورد نیاز زندگی
- آذوقه
- کتب و ابزار علمی
- وسایل و ابزار کار
- مبلغ ودیعه مسکنِ اجاره‌ای
- تلفن مورد نیاز شخصِ بدهکار
البته باید توجه داشته باشید که مصادیق مستثنیات دین تا حد زیادی سلیقه‌ای هستند. به این معنا که تعیین مالی به عنوان مستثنیات دین تا حد زیادی به تشخیص قاضی بستگی دارد که با توجه به شرایطِ ذکر شده در مواد قانونی مشخص می‌شود.
فهرست اموال قابل توقیف برای مهریه
به غیر از مستثنیات دین، سایر اموال و دارایی‌ای زوج برای پرداخت مهریه قابل توقیف است. اموال قابل توقیف برای مهریه را می‌توان به شکل زیر برشمرد:
- زمین
- آپارتمان
- حساب پس انداز بانکی
- سهام
- حقوق ماهیانه
- تلفن همراه
- خودرو
- مطالبات مرد از شخص ثالث
ممکن است به نظر برسد که مصادیق مستثنیات دین و مصادیق اموال قابل توقیف برای مهریه، با یکدیگر همپوشانی دارند. مثلا در حالی که خانه شخصی جزو مستثنیات دین است، اما آپارتمان جزو اموال قابل توقیف طبقه‌بندی شده است. در این مورد باید به مسائل دیگری توجه کرد؛ مثلا در این مورد آیا آپارتمانی که به نام مرد است، منزل مسکونی او است و یا او آپارتمانی غیر از خانه‌ی مسکونی‌اش دارد؟ اگر مرد تنها یک خانه‌ی مسکونی داشته باشد که متناسب با شان اجتماعی‌اش باشد، این خانه جزو مستثنیات دین است و نمی‌توان تقاضای توقیف آن را نمود. اما اگر این خانه، خانه‌ای اضافه بر محل سکونت مرد است، می‌توان آن را برای مهریه توقیف کرد.
توقیف اموال برای مهریه
اگر زنی قصد توقیف اموال شوهرش برای مهریه را دارد، مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه کند شاید این باشد که او ابتدا باید از لیست اموال و دارایی‌های شوهرش اطلاع داشته باشد و در مورد آنها مطمئن باشد. بعد از اطمینان از اموالی که به نام شخص مرد است، زن می‌تواند به صورت زیر برای توقیف آنها اقدام نماید.
البته روال توقیف اموال بستگی به دارایی مورد نظر دارد؛ به عنوان مثال اگر توقیف ملک مورد نظر باشد، زوجه باید با مراجعه به اداره ثبت اسناد و دادن اطلاعاتی از جمله پلاک ثبتی و موارد دیگر در مورد ملک از اداره ثبت اسناد نامه‌ای برای توقیف ملک بگیرد.
اگر قرار بر توقیف حساب بانکی باشد، برای توقیف آن در واقع آن را مسدود می‌کنند و برای این کار نیز لازم است که زوچه به بانک مرکزی مراجعه نموده و با ارائه‌ی مدارک درخواست مسدود کردن حساب را ارائه دهد.
ممکن است زوجه بخواهد خودروی زوج را برای مهریه توقیف بنماید که در این صورت باید به پلیس راهور مراجعه کند، مدارک لازم را ارائه دهد و سپس با ارائه‌ی یک درخواست، خواهان توقیف خودرو شود.
ممکن است زن علاوه بر توقیف اموال مرد، بخواهد جلوی خروج او از کشور را بگیرد تا بتواند مهریه‌اش را از او بگیرد. به این منظور او باید با در دست داشتن مدارک لازم برای این کار به اداره گذرنامه مراجعه نموده و درخواست نامه‌ای مبنی به ممنوع الخروجی مرد را بنماید.
توجه به این نکته نیز بسیار مهم است که تا زمانی که مهریه به طور کامل پرداخت نشود و یا به هر شکل دیگری تکلیف آن مشخص نگردد، اموال نام‌برده، رفع توقیف نمی‌شوند.
توقیف حقوق برای مهریه
هانطور که در فهرست اموال قابل توقیف برای مهریه هم دیدید، یکی از مواردی که زن برای دریافت مهریه می‌تواند تقاضای توقیف آن را بنماید، حقوق ماهیانه‌ی همسرش است. در این صورت در واقع زن دارد این حقوق را از سازمان‌ها و موسسات دولتی یا خصوصی تقاضا می‌کند. مطابق قانون ، بنا بر ماده 96 قانون اجرای احکام: «محکوم له ( زوجه ) حق دارد از محکوم علیه ( زوج ) به میزان یک سوم یا یک چهارم در شرایط متفاوت توقیف نماید و این امر ارتباطی به معسر بودن یا نبودن محکوم علیه ندارد و منصرف از بحث اعسار به تقسیط است.»
جالب است بدانید که در برخی موارد با بررسی شرایط مالی کارمند محکوم علیه دادگاه می‌تواند خارج از محدوده‌ی زمانی ذکر شده در ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی به تقسیط محکوم به به مبلغی بیشتر از یک سوم یا یک چهارمِ حقوق مرد رای دهد.
با بررسی ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی می‌توان ارگان‌هایی که شامل توقیف حقوق برای مهریه می‌شوند را به این صورت فهرست کرد:
از حقوق و مزایای کارکنان و سازمان‌ها و موسسات دولتی یا وابسته به دولت و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌‌ها و بانک‌ها و شرکت‌ها و بنگاه‌های خصوصی و موارد مشابه آنها در صورتی که دارای زن و فرزند باشد، یک چهارم و در غیر این صورت یک‌سوم توقیف می‌شود.
حقوق و مزایای کارکنان ذکر شده برای مهریه قابل توقیف است، اما سایر دریافتی‌ها شامل عایله‌مندی، کارها و فعالیت‌های مازاد بر تکلیف مثل اضافه کاری، حق التدریس، حق تالیف و موارد مشابه، قابلیت توقیف ندارند.
مجازات عدم پرداخت مهریه
بعد از صدور حکم قطعی و دریافت اجرائیه، زوج مکلف به پرداخت مهریه و یا اثبات اعسار خود می‌باشد. در صورتی که زوج مالی نداشته باشد که زوجه بتواند آن را برای توقیف – و سپس دریافت مهریه – به دادگاه معرفی کند، و اعسار خود را هم اثبات نکرده‌باشد، در چنین شرایطی به استناد ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی زوجه می‌تواند تا روز ادای دین تقاضای بازداشت زوج را بنماید. اگر زوج در مدت بازداشت توانست مهریه را به صورت یکجا پرداخت کند از بازداشت آزاد می‌شود. البته زوج راه دیگری هم برای پایان دادن به بازداشت دارد و آن هم دادخواست اعسار است که همانطور که در بالا به تفصیل تشریح شد، اگر اعسار او برای دادگاه اثبات شود، مرد از بازداشت آزاد می‌شود و باید با شرایطی که دادگاه برای او تعیین نموده است، شروع به پرداخت مهریه به صورت اقساط نماید.
مجازات عدم پرداخت مهریه قسطی
همانطور که قبلا هم ذکر شد در صورتی که مرد در دادگاه تقاضای اعسار نماید و دادگاه حکم بر اعسار او بدهد، او مکلف می‌شود که تا مدتی که مشخص شده است هر ماه مبلغی را که دادگاه برای او تعیین نموده، به عنوان اقساط مهریه‌ی همسرش به او بپردازد. در صورتی که مرد کارمند باشد، اقساط مهریه بنا بر نظر قاضی از روی حقوق ماهیانه‌ی وی کسر می‌شود. برای اطلاع بیشتر در این مورد مقاله نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت در وبسایت حقوقی رهپویان مهاجر را مطالعه کنید.
بسیاری از مردها به دنبال اثبات اعسار خود برای پرداخت قسطی مهریه هستند. این تلاش آنها دو دلیل دارد؛ یکی اینکه آنها واقعا معسر هستند و راه دیگری جز پرداخت مهریه به صورت اقساط ندارند و دلیل دیگر این است که خیلی‌ها گمان می‌کنند بعد از پرداخت مبلغ اولیه و چند قسط در ماه‌های اول می‌توان از زیرِ بار پرداخت اقساط در ماه‌های بعد شانه خانه خالی کرد.
اما پرداخت نکردن اقساط مهریه هم درست مانند پرداخت نکردن مهریه می‌تواند منجر به دردسرهای حقوقی برای مرد شود؛ چرا که زن مجاز است که در صورت پرداخت نشدن اقساط مهریه زن می‌تواند برای مرد حکم جلب بگیرد و او را تا زمان دریافت مهریه‌اش در بازداشت نگه دارد.
البته مجازات عدم پرداخت مهریه به همین جا ختم نمی‌شود. اگر زن بتواند اثبات کند که مرد سه ماه متوالی اقساط مهریه را نپرداخته است، مهریه از حالت اقساط به «حال» درآید و به اصطلاح: این دین و بدهی «حال» می‌شود و اگر بعد ازحکم قطعی دادگاه، مرد مهریه را نپردازد و یا توانایی پرداخت آن را نداشته باشد به درخواست زن، حکم جلب برایش صادر می‌شود تا زمانی که بتواند مجددا اعسار ازپرداخت مهریه را به دادگاه اثبات نماید.
عدم پرداخت مهریه بیش از 110 سکه
یکی از نکات مهمی که باید به آن توجه کنید این است که تمام موارد عنوان شده در بالا برای وصول مهریه، تنها تا سقف ۱۱۰ سکه صادق است و اگر مهریه‌ی زنی بیش از این مقدار باشد، دریافت آن به صورت یکجا یا اقساط مشروط به تمکن مالی مرد خواهد بود. همچنین تقاضای صدور حکم جلب و یا بازداشت مرد نیز تنها برای 110 سکه است و مهریه‌ی بیش از ۱۱۰ سکه حبس ندارد. بنابراین عدم پرداخت مهریه بیش از 110 سکه تنها در صورتی قابل پیگری ازطریق مراجع قانونی است که زن بتواند توانایی مرد برای پرداخت آن را اثبات نماید.
درخواست تعدیل تقسیط مهریه به جای عدم پرداخت مهریه
همانطور که می‌دانید اعسار یک وضعیت موقت است که قابل تغییر است. ممکن است مردی درزمانی که در حال پرداخت مهریه‌ی همسرش به صورت قسطی است، مالی پیدا کند و توان پرداخت مهریه یا حداقل بخشی از آن به صورت قسطی را داشته باشد، در این صورت مرد مکلف است که آن مال را صرف پرداخت مهریه زن کند و اگر چیزی از مهریه باقی ماند، می‌تواند مجددا دادخواست اعسار بدهد.
درست برعکس ممکن است بعد از پرداخت چند قسط مهریه برای مرد شرایطی پیش آید – مثل کاهش حقوق یا ازدست دادن شغل و … – که توانایی پرداخت اقساط مهریه با مبلغ اقساط تعیین شده را نداشته باشد در این صورت او می‌تواند با درخواست تعدیل تقسیط مهریه، از دادگاه بخواهد که مبلغ اقساطش را کاهش دهد. در صورتی که قاضی تشخیص دهد که ادعای او صادق است، حکم جدیدی صادر می‌کند و اقساط را تعدیل می‌نماید.
موسسه حقوقی مهاجرتی رهپویان مهاجر آتی نگر، درزیرمجموعه‌ی حقوقی خود با کمک کارشناسانحقوقی، در زمینه‌های مختلف از جمله مسائل مربوط به مهریه، آماده‌ی راهنمایی شما است و در یکی دیگر از زیرمجموعه‌های خود یعنی موسسه مهاجرتی رهپویان مهاجر انواع مشاوره‌های تخصصی در زمین‌های مهاجرتی به خصوص درزمینه‌ی اخذ اقامت دائم کانادا و استرالیا را به علاقه‌مندان عرضه می‌کند.
