از اموز پز اهمیت زندگی زوجین مسئله حضانت فرزندان می باشد. زمانی که زوجین بخواهند از هم جدا شوند این مسئله پررنگتر خود را نشان می دهد. زمان طلاق این سوال برای زوجین به وجود میآید که حضانت فرزند با چه کسی می باشد؟ قانون مدنی کتاب هشتم به موضوع اولاد و نسب می پردازد و خیلی از مسائل مهم حضانت فرزند را برطرف می کند. ولی گاهی عمل طلاق مدت زیادی طول می کشد. در این صورت حضانت کودک در طول این مدت با چه کسی می باشد؟ در این مقاله حضانت موقت فرزند را بررسی می کنیم.
با نظز به قانون مدنی ، حضانت فرزند نگهداری و مراقبت های جسمی و روحی از فرزند را شامل می شود ، و وظیفه و تکلیفی برای والدین می باشد که اول ، باید با همفکری و همکاری هم در مورد ای امر تصمیم بگیرند ؛اما در بعضی مواقع به خاطر اختلافاتی که بین زوجین به وجود می آید ، انجام وظیفه حضانت به صورت مشترک ، ممکن نمی باشد و به به این سبب نیاز می باشد که مراجع قضایی حکم متناسب در باره حضانت فرزند را صادر نمایند . با توجه به اینکه مشاجره و کشمکش میان زن و مرد، باعث آسیب و ضربه های جسمی و روحی به فرزند شود و باعث سردرگمی و بلاتکلیفی فرزند شود، هر کدام از والدین می توانند از دادگاه بخواهند که در ظول این زمان ، به صورت موقت حضانت را به او بسپارند و امکانات و شرایط آرامش و آسایش فرزند را فراهم آورند تا زمانی که دادگاه تصمیمی در خور شرایط اتخاذ نماید و تعیین کند که پدر یا مادر کدام یک باید حضانت فرزند را به عهده داشته باشند.
تعریف حضانت
کلمه عربی حضانت از ریشه « حضن » می باشد.کلمه حضانت به معنای در کنار گرفتن کودک، پرورش دادن و پرستاری کردن از اوست. در اصطلاح قانونی به معنای نگهداری و مراقبت مادی و معنوی از طفل که قانون مشخص می کند توسط شخص یا اشخاصی انجام پذیرد.
دستور موقت
در موارد فوری دستور موقت اتخاذ می شود و معنای آن این است که شخص ذینفع از دادگاه درخواست کند تا زمان صادر شدن حکم قطعی و نهایی، دستوری را اتخاذ کند و تامین منافع شخص را نیز در ضمن صدور حکم دارا می باشد. این دستور تا هنگام صدور رای اعتبار دارد. که دادرسی فوری نیز نامیده می شود زیرا به دلیل فوریت قضیه زمانی که هنوز به اصل پرونده رجوع نکرده و تشریفات قانونی آن اجرا نشده است، به صورت موقت حکمی را صادر می کند.
شخص عهده دار حضانت
در تصمیم گیری برای گرفتن حضانت و نگهداری فرزند در درجه اول بر اساس مشارکت و تفاهم و همفکری که بین والدین انجام می شود می باشدولی هنگامی که زوجین طلاق می گیرند و یا یکی از آنها دیگر در قید حیات نیست ، مسیله عهده دار شدن حضانت فرزند به وجود می آید و در قانون مدنی حضانت فرزندان بعد از فوت والدین و همچنین حضانت فرزندان بعد از طلاق تکلیف مشخص شده است . لذا ، طبق قانون مدنی اگر یک از دو نفر زوجین فوت کرده باشند، حضانت با دیگری که در قید حیات باشد خواهد بود . اگر هر دو نفر پدر و مادر در قید حیات نباشند ، تکلیف حضانت بر عهده جد پدری می باشد.ولی در صورتی که زوجین از هم طلاق گرفته باشند و به هر دلیلی جدا از هم زندگی می کنند ،با توجه به اینکه فرزند دختر و پسر چه سنی داشته باشند، از منظر قانون فرد عهده دار حضانت تعیین خواهد شد .
حضانت موقت فرزند
طبق قانون حمایت خانواده درباره حضانت، از خانواده طرفین دعوا یا یکی از آنها می‌تواند تا پیش از ورود به ماهیت دعوا از دادگاه بخواهد که درباره حضانت کودک و نگهداری آن، و همچنین هزینه‌های نگهداری و نفقه زن حکم لازمه را تعیین نماید. مثلا وقتی زوجین تصمیم به طلاق گرفته اند. در این شرایط مادر می تواند از دادگاه بخواهد، با صدور یک دستور حضانت فرزند را موقتا به وی بدهد. قانون در این باره پیش بینی کرده است که بعضی مواقع سپری شدن مراحل طلاق و تعیین و مشخص شدن حکم در مورد حضانت فرزند زمان زیادی را می طلبد. به این جهت که کودک در این مدت دچار ضربه یا آسیب جسمی و روحی نشود دادگاه مسئله عهده داری حضانت را به طور موقت تعیین می کند و با ارائه دستور فوریتی تکلیف آنرا مشخص می نماید.
در حالت کلی حضانت موقت فرزند رای موقت دادگاه برای تعیین موقت حضانت فرزند می باشد ، که حضانت فرزند را به صورت موقتی به یکی از پدر یا مادر داده می شود که بعد از بررسی پرونده ، قاضی دادگاه تصمیم قطعی بگیرد که حضانت فرزند باید با کدامیک باشد. از منظر قانون و مقررات مشخص شده در این باره ، دادگاه در شرایط جدایی زوجین به دلیل اینکه امکان دارد که این فرآیند رسیدگی به پرونده زمانبر باشد ، و از این جهت که ممکن است فرزند دچار ضرر و زیان شود و مصلحت او تحت الشعاع قرار گیرد. باز این رو ،دادگاه برای داشتن فرصت رسیدگی به جزئیات پرونده موقتا حضانت را به یکی از زوجین واگذار می کند . لذا صادر شدن دستور حضانت موقت از سوی دادگاه به معنای واگذاری حضانت دائمی فرزند نمی باشد ؛مثلا این امکان وجود دارد که دادگاه برای پیش گیری از وارد شدن ضرر و زیان و آسیب به فرزند ، حضانت را به طور موقتی به مادر بدهد ؛ اما بعد از اینکه مادر درخواست حضانت را به دادگاخ ارائه داد ، دادگاه از تصمیش را در مورد عهده داری حضانت عوض کند و حضانت را به خاطر وجود شرایط لازم و همچنین صلاحیت بیشتر ، به پدر واگذار کند .
مدت حضانت فرزند
از پر اهمیت ترین مسائل مربوط به حضانت فرزندان ، میزان دوره و مدت حضانت فرزند می باشد که در این باره ماده 1169 قانون مدنی تکلیف را مشخص کرده است . بر طبق این ماده ،مدت زمان حضانت فرزند دختر یا پسر تعیین شده است که بر این اساس ” جهت حضانت و نگاهداری کودکی که پدر و مادرش جدا از هم معاش می کنند ، تا سن هفت سالگی اولویت با مادر است و بعد از آن با پدر می باشد .
تبصره : اگر بعد از سن هفت سالگی اختلافی بوجود آید ، حضانت کودک و با تشخیص مصلحت طفل تصمیم به عهده دادگاه می باشد ” . بنابراین ، حضانت فرزند پسر و دختر تا سن هفت سالگی به عهده مادر بوده و بعد از آن ، تا رسیدن به سن بلوغ که نه سال تمام قمری برای دختران و پانزده سال تمام قمری برای پسران می باشد حضانت بر عهده پدر می باشد و بعد از رسیدن به سن بلوغ خود فرزند قادر به تصمیم گیری و انتخاب پدر یا مادر برای ادامه زندگی خواهد بود .
مراحل درخواست حضانت موقت فرزند
در مرحله نهایی پرونده جدایی و طلاق در مورد حضانت حکم صادر می شود. در این شرایط اگر زوجین در باره حفاظت و حضانت فرزند با هم به تصمیم مشترک نرسند می توانند از دادگاه درخواست دستور و حکم موقت نمایند تا اینکهحکم نهایی مشخص بشود. زوج یا زوجه هر کدام که تصمیم به نگهداری و حضانت کودک دارند در همان ابتدای امر در همان درخواست ابتدائی، می توانند نگهداری موقت فرزند را عنوان کنند. ولی اگر در ارائه دادخواست اولیه به دادگاه در باره حضانت موقت کودک درخواستی نداشته باشند و در طول جلسات دادگاه مثلا بعد از جلسه اول یا دوم حضانت کودک را درخواست داشته باشند می‌توانند از قاضی همان دادگاهی که درخواست ابتدائی را به وی داده اند بخواهند تا بر اساس ماده 310 آیین دادرسی مدنی و ماده 20 قانون حمایت از خانواده دستور موقت برای نگهداری کودک صادر کند که فرزند به طور موقت پیش یا مادر بماند. مرجع صالح برای صدور دستور موقت و رسیدگی به اعتراض به دستور موقت همان دادگاه خانواده‌ای می باشد که دعوای اصلی را مورد بررسی قرار می دهد.
مهلت دستور حضانت موقت
بر اساس ماده 7 حمایت از خانواده اعتبار این دستور موقت 6 ماه است. اگر بعد از گذشت 6 ماه دادگاه تصمیم نهایی را صادر نکند دستور موقت در خصوص حضانت لغو می‌شود و از آن رفع اثر می‌گردد. در این صورت طرفین می‌توانند مجددا درخواست صدور دستور موقت بدهند تا دادگاه با بررسی مجدد در صورت نیاز دوباره دستور موقت حضانت فرزند را صادر کند.
اعتراض به دستور موقت حضانت
بعد از صدور دستور موقت این دستور به طرفین ابلاغ می‌شود. از تاریخ ابلاغ به مدت 10 روز برای شخصی که دستور علیه او است حق اعتراض وجود دارد. به اعتراض در جلسه اول رسیدگی به دعوای اصلی پرداخته می‌شود.
تضاد دستور موقت با رای نهایی
هیچ تضمینی وجود ندارد که رای دادگاه موافق مفاد دستور موقت باشد. اگر در دستور موقت دادگاه حضانت را به مادر بدهد دلیلی محسوب نمی‌شود که در رای نهایی نیز حضانت به مادر داده شود. ممکن است بین دستور موقت و رای دادگاه تضاد وجود داشته باشد. به طور مثال دادگاه خانواده طی دستور موقت حکم به حضانت موقت مادر بدهد اما پس از صدور رای نهایی حضانت فرزند را به پدر بدهد.
دستور موقت در خصوص حضانت طفل شیرخوار
زوج دادخواست صدور دستور موقت مبنی بر حضانت فرزند شیرخوار به‌طرفیت همسرش تقدیم می‌کند و دستور موقت صادر می‌شود لیکن زوجه از تحویل گرفتن فرزند خودداری می‌کند، آیا تخلف از دستور ضمانت اجرا دارد؟
اتفاق‌نظر
طبق ماده واحده قانون مربوط به حق حضانت مصوب ۲۲/۴/۱۳۶۵ چنانچه به حکم دادگاه مدنی خاص یا قائم‌مقام آن دادگاه، حضانت طفل به عهده کسی قرار گیرد و پدر یا مادر و یا شخص دیگری مانع اجرای حکم شود و یا استرداد طفل امتناع ورزد دادگاه صادرکننده حکم وی را ملزم به عدم ممانعت یا استرداد طفل می‌کند و در صورت مخالفت به حبس تا اجرای حکم محکوم خواهد شد. در ماده ۲۰ قانون حمایت خانواده تصریح شده که طرفین دعوا یا هریک از آنها می‌توانند از دادگاه تقاضا کنند قبل از ورود به ماهیت دعوا مسئله حضانت و هزینه نگهداری اطفال یا نفقه زن را مورد رسیدگی فوری قرار دهد و قراری در این‌باره صادر کند. دستور موقت دادگاه فوراً به مورد اجرا گذاشته می‌شود.
ملاحظه می‌شود که ماده واحده ناظر به حکم دادگاه است که برای آن ضمانت اجرا در صورت تخلف پیش‌بینی شده و اشاره‌ای به دستور موقت نشده است و ماده ۲۰ فقط اشاره به اجرای دستور موقت کرده است. با توجه به اینکه قانون برای تخلف از دستور موقت ضمانت اجرایی پیش‌بینی نکرده به استناد ماده واحده نمی‌توان زوجه را به لحاظ تحویل نگرفتن فرزند خود بازداشت کرد.
نظر کمیسیون نشست قضائی
به‌موجب ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی برای نگهداری طفل، مادر تا دو سال از تاریخ ولادت اولویت دارد پس از انقضای این مدت حضانت با پدر است مگر نسبت به اطفال اناث که تا سال هفتم حضانت آنها با مادر خواهد بود.
به‌موجب مصوبه سال ۸/۹/۱۳۸۲ تبصره‌ای به این ماده اضافه شده که در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می‌باشد و در قانون مدنی ضمانت اجرا ذکر نشده بلکه صرفاً از آن به‌عنوان تکلیف یاد شده است. در ماده ۱۱۷۲ همان قانون چنین آمده است: «هیچ‌یک از والدین حق ندارند در صورتی که حضانت طفل به عهده آن‌هاست از نگهداری امتناع کنند و در صورت امتناع حضانت به یکی از اقربا واگذار می‌شود.» لیکن ماده واحده سال ۱۳۶۵ ضمانت اجرایی مقرر کرده و بیان داشته: «در صورت مخالفت با حکم دادگاه تا اجرای حکم ممتنع از حضانت در حبس خواهد بود.»
در سؤال مطروحه زوج از دادگاه درخواست دستور فوری مبنی بر حضانت فرزند شیرخوار به‌طرفیت همسرش تقدیم می‌کند و دادگاه هم دستور فوری صادر می‌کند. مادام که در مورد دعوای اصلی حکمی صادر نشود و زوج در این مورد ظرف مدت بیست روز اقامه دعوا نکند دستور فوری بی‌اثر خواهد شد لیکن در صورت تقدیم دادخواست و صدور حکم به الزام زوجه به حضانت طفل در صورت مخالفت زوجه تا زمان اجرای حکم در حبس خواهد بود.
تقاضای صدور دستور موقت برای ملاقات فرزند
زوجین در زندگی مشترک اختلاف دارند و جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند و فرزند مشترک آنان که چهارساله می‌باشد نزد مادراست. چنانچه زوج تقاضای صدور دستور موقت برای ملاقات فرزند نماید، آیا صدور دستور موقت در چنین موردی صحیح و قانونی است یا خیر؟
نظر اکثریت
ماده ۳۱۰ ق.آ.د.م. در مورد صدور دستور موقت اطلاق دارد اعم از اینکه موضوع دستور موقت مالی باشد یا غیرمالی؛ لذا در مورد تقاضای ملاقات طفل هم می‌شود دستور موقت صادر نمود و طبق مواد ۳۱۰ به بعد احراز آن با دادگاه است؛ اما بایستی در نظر داشت که علی‌القاعده موضوع درخواست دستور موقت با موضوع دادخواستی که خواهان تقدیم نموده یا بعداً بایستی تقدیم نماید نبایستی یکی باشد و الا دستور موقت معنی ندارد. به‌طور مثال اگر دادخواست اصلی خواهان حضانت فرزند است تقاضای دستور موقت مبنی بر ملاقات طفل منعی ندارد و می‌شود دستور موقت صادر نمود؛ اما در فرض سؤال که فقط شخص متقاضی دستور موقت است در مورد ملاقات طفل تقاضای ایشان جنبه قانونی ندارد.
نظر اقلیت
اصولاً دستور موقت یک امر بسیار مهمی است که قانون‌گذار در قوانین فعلی در مورد اجرای آن نظر رئیس حوزه قضائی را شرط دانسته و در قوانین سابق حتی اجازه وزیر دادگستری هم شرط بود؛ لذا نمی‌توان موضوع تقاضای ملاقات فرزند را در قالب مواد ۳۱۰ به بعد ق.آ.د.م. دانست و در خصوص ملاقات فرزند نمی‌شود دستور موقت صادر نمود.
امتناع از تحویل فرزند
مقاومت در مقابل تصمیم دادگاه درباره حضانت کودکان و اجرا نکردن آن منجر به بازداشت فرد متخلف می‌شود. ماده ۴۰ قانون حمایت از خانواده مصوب۹۱ مقرر کرده است:«هرکس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل استنکاف کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد حسب تقاضای ذینفع و به دستور دادگاه صادرکننده رأی نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت می‌شود.»
ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی:
اگر کسی از دادن اطفالی که به او سپرده شده است در موقع مطالبه اشخاصی که قانوناً حق مطالبه دارند امتناع کند به مجازات حبس از ۳ ماه تا ۶ ماه یا به جزای نقدی از یک میلیون و ۵۰۰ هزار ریال تا ۳ میلیون ریال محکوم خواهد شد.
ماده ۵۴ قانون حمایت از خانواده مصوب ۹۱:
هرگاه مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی‌حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و در صورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می‌شود.
ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی:
هیچ‌یک از ابوین حق ندارند، در مدتی که حضانت طفل به عهده اوست از نگهداری او امتناع کنند. در صورت امتناع یکی از ابوین، حاکم باید به تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی‌العموم نگهداری طفل را به هریک از ابوین که حضانت به عهده اوست الزام کند.
ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده نیز در این خصوص می‌گوید:
هرکس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل استنکاف کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد حسب تقاضای ذینفع و به دستور دادگاه صادرکننده رأی نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت می‌شود.
سوالات متداول
دستور حضانت موقت فرزند به معنی دادن حضانت همیشگی است؟
خیر. در مواقعی بین دستور و رای نهایی در خصوص حضانت فرزند تفاوت وجود دارد.
کسی که حضانت موقت فرزند را صادر می کند کیست؟
دادگاه خانواده‌ای است که دادخواست اصلی در آن عنوان شده است.
دستور موقت چه مدت زمان اعتبار دارد ؟
دستور موقت حضانت فرزند 6 ماه مهلت دارد.
