انواع دعاوی کیفری چیست

دعاوی کیفری به دعاوی میگویند که براساس قانون جرمی اتفاق افتاده باشد، و شخص با مراجعه به مراجع قضایی مدعی آن باشد که به علت روی دادن جرم دچار ضرر و زیان گردیده و خواهان مجازات مرتکب جرم باشد.

انواع دعاوی کیفری

جرایم علیه اموال و حقوق مالی اشخاص
جرایم علیه حقوق معنوی اشخاص
جرایم منافی عفت و اخلاق عمومی
جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی
جرایم و تخلفات رانندگی
جرایم علیه حقوق و کیان خانواده
هتک حرمت منازل و املاک دیگران
جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص
جرایم مربوط به مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی
سایر

براساس ماده 2 قانون مجازات اسلامی:

هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب می‌شود. بنابراین، تفاوت اصلی بین دعاوی حقوقی و اختلافات دعاوی کیفری ، مسجل شدن وقوع یا ترک فعلی است که قانون برای آن مجازات درنظر گرفته است.

تفاوت‌های دعاوی حقوقی و کیفری

دعاوی کیفری در خصوص فعلی میباشد که دادگاه برای مرتکب آن مجازات مشخص کرده است، اما در دعاوی حقوقی دادگاه برای مرتکب مجازات تعیین نکرده و صرفا شخص را به انجام تکالیف قانونی خویش الزام میکند.
طرح دعوای حقوقی می‌بایست حتما در ورقه مخصوصی به نام دادخواست انجام شود، اما اختلافات کیفری را می‌توان در کاغذهای سفید معمولی نوشت.
طرح بدوی شکایت کیفری در دادسرا انجام شده و پس از تکمیل تحقیقات در کلانتری (و دادسرا) در دادگاه عمومی مطرح می‌شود. اما دعاوی حقوقی در دادگاه حقوقی و یا شورای حل اختلاف مطرح می‌گردند.
در اختلافات کیفری ، شکایت کننده شاکی و کسی که از او شکایت می‌شود، مشتکی عنه (متهم) و موضوع پرونده اتهام نامیده می‌شود. اما در دعاوی حقوقی به شکایت کننده خواهان و طرف مقابل خوانده و موضوع دعوی خواسته گفته می‌شود.
برای دعوت کردن متهم به دادگاه از احضاریه و برای دعوت کردن خوانده از اخطاریه استفاده می‌شود.
هزینه‌های دادسری دعاوی حقوقی و اختلافات کیفری با یکدیگر متفاوت است.
در اختلافات کیفری در صورت عدم توجه متهم به احضاریه در وقت قانونی، با حکم جلب به اجبار به دادگستری برده می‌شود، اما در دعاوی حقوقی دادگاه منتظر خوانده نمانده و ممکن است حکم به نفع خواهان صادر گردد
در دعاوی حقوقی با رضایت خواهان پرونده مختومه می‌گردد. اما اکثریت اختلافات کیفری با رضایت شاکی متوقف نمی‌گردد و جنبه عمومی جرم باقی است.

مراحل شکایت کیفری در دادسرا چیست ؟

شکایت کیفری نخست در دادسرا مطرح می‌گردد، یعنی میبایست شکوائیه خطاب به دادستان نوشته و مشتکی ‌عنه (کسی که از او شکایت دارید) را با اسم و مشخصات و آدرس معین کنید و مشروح شکایت خویش را بنویسید و مدارک و مستندات خود را به شکایت پیوست کنید.نوشتن شکوائیه کیفری شیوه خاصی ندارد و مانند دعاوی حقوقی نیاز به فرم خاصی ندارد، اما خوب است شکایت نامه منظم و مرتب از حیث جمله بندی و خوانا باشد.

تفاوت شکایت کیفری و حقوقی

1- شکایت کیفری مربوط به عملی میباشد که برای مرتکب آن، دادگاه مجازات تعیین می‌کند اما برای دعوای حقوقی دادگاه مجازاتی درنظرنمی‌گیرد و فقط مرتکب عمل رابه دادن حقوق قانونی دیگران یا انجام تکالیفش ملزم می سازد.

2- شکایت کیفری را درهرکاغذی می‌توان تنظیم و به مرجع قضایی برد، ولی شکایت حقوقی حتماٌ باید در کاغذ مخصوصی بنام دادخواست نوشته شود وگرنه مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد .

3- شکایت کیفری را برای رسیدگی باید ابتداء به مرجعی بنام دادسرا برد و بعد از انجام تحقیقات در کلانتری و دادسرا، جهت رسیدگی به دادگاه فرستاده می‌شود. ولی دادخواست حقوقی باید به صورت مستقیم به دادگاه برده شود.

4- شکایت‌های کیفری را بدون استفاده از وکیل کیفری هم می‌توان در دادگستری مطرح کرد،  ولی اکثر شکایت‌های حقوقی باید توسط وکیل دادگستری مطرح شود.

5- برای مطرح کردن شکایت کیفری (از هر نوعی که باشد) فقط یک تمبر  2000 تومانی لازم است که در دادگستری برروی آن زده می‌شود، ولی برای طرح شکایت حقوقی، باید به تناسب ارزش مالی که راجع به آن دعوا مطرح شده یک ونیم در هزار تمبر باطل کرد.

 6- پرونده بسیاری از شکایت‌های کیفری حتی با پس گرفتن شکایت از طرف شاکی هم بسته نمی شوند (مثل شکایت راجع به رشوه، قتل، زنا و.. ) اما شکایت‌های حقوقی با پس گرفتن دعوا از طرف شکایت کننده، خاتمه می‌یابند.

7- درشکایت های کیفری، به شکایت کننده شاکی گفته می‌شود و به طرف او متشاکی یا مشتکی عنه و یا متهم گفته می‌شود و به موضوع پرونده نیز اتهام می‌گویند. اما در شکایت‌های حقوقی، به شکایت کننده خواهان می‌گویند،  به طرف او خوانده گفته می‌شود و به موضوع پرونده هم خواسته می‌گویند.

8- برای دعوت کردن طرف شکایت کیفری(متهم) به دادگاه برگه ای بنام احضاریه برای او فرستاده می‌شود ولی برای دعوت کردن طرف شکایت حقوقی(خوانده) از ورقه ای بنام اخطاریه استفاده می‌کند.

9- در شکایت کیفری، اگر متهم (مشتکی عنه)به احضاریه توجه نکند و در وقت تعیین شده خود را به مرجع قضایی معرفی نکند. او را جلب و به اجبار به دادگستری می‌برند ولی در شکایت‌های حقوقی اگرخوانده به موقع حاضر نشود، منتظر او نمی‌مانند و ممکن است حق را به خواهان بدهند.

10- دردعواهای کیفری بدون وکیل کیفری هم می‌شود به حکم دادگاه اعتراض و خواستار ارسال پرونده به دادگاه تجدید نظر شد ولی در دعواهای حقوقی فقط وکیل دادگستری باید به وسیله دادخواست تجید نظر درخواست تجید نظرخواهی کند.

جرائمی که دعاوی کیفری به آنها می‌پردازد

همانگونه که بیان شد، جرم‌هایی وجود دارند که در صورت وقوع آنها، شاکی بایستی شکایت خویش را در دعاوی کیفری پیگیری نماید و حق خود را بگیرد. در ادامه مهم‌ترین این جرم‌ها را توضیح خواهیم داد:

کلاهبرداری:

یک کدام از پرکاربردترین جرائمی که در دعاوی کیفری پیگیری می‌گردد، کلاهبرداری است، این جرم از نوع جرائم غیر قابل گذشت محسوب می‌شود، یعنی حتی اگر شاکی از شکایت خود منصرف شود، از آنجا که این جرم جنبه‌ی عمومی هم دارد و قاضی می‌تواند در صورت اثبات جرم، فرد مجرم را به مجازات جزای نقدی و حبس طبق مواردی که در بخش قبل ذکر شد، محکوم کند و جالب است بدانید قاضی هم طبق قانون نمی‌‌تواند مجازات مجرم را از حداقلی که در قانون مجازات ذکر شده، کمتر تعیین کند.

خیانت در امانت:

تعریف مشخصی برای خیانت در امانت در قانون ارائه نگردیده است امّا بر اساس علم حقوق می‌توان گفت که استفاده غیرقانونی، تصاحب، از بین بردن عمدی مالی است که به صورت امانت به دست فردی سپرده شده است که البته این عمل باید با سوء نیّت و قصد ضرر مالی انجام شده باشد. خیانت در امانت هم به عنوان یک جرم باید در دعاوی کیفری مورد بررسی قرار بگیرد.

بر اساس قانون مجازات اسلامی، خیانت در امانت یعنی تصاحب کردن، تلف کردن، استفاده یا مفقود کردن مالی که به امانت نزد فردی به امانت سپرده شده همراه با سوء نیت و قصد ضرر رساندن به صاحب مال.

سرقت:

طبق ماده‌ی 197 قانون مجازات اسلامی، ربودن اموال دیگران به صورت پنهانی، سرقت نام دارد و برای مجازات آن طبق شرایطی که در قانون ذکر شده، حدود شرعی درنظر گرفته شده است، مانند: قطع انگشتان دست راست، پای چپ و…

هم‌چنین اگر سرقت شرایط اجرای حد را نداشته باشد، محکمه می‌تواند برای مجرم، مجازات حبس از یک تا پنج سال تعیین کند.

جرائم دیگری نیز در قانون وجود دارند که به صورت دعاوی کیفری قابل پیگیری هستند، مانند: قتل، تصرف عدوانی، ضرب و شتم عمدی، تجاوز، فروش مال دیگران، استفاده از سند جعل شده و…

جعل اسناد:

از دیگر جرائمی که دعاوی کیفری به آن می‌پردازد، جعل سند میباشد که در دو صورت قابل انجام است: جعل مادی و جعل معنوی. تغییر در شکل ظاهری یک سند با استفاده از ابزار فیزیکی مثل بریدن یا تراشیدن، جعل مادی نام دارد و تغییر در نوشته‌های یک سند از جمله تاریخ، مفاد قراردادها و… جعل معنوی است.

البته تغییر در سند زمانی جرم محسوب می‌شود که با حیله و نیرنگ و قصد ضرر رساندن به دیگری انجام شود؛ در قانون مجازات اسلامی و در مواد 523 تا 542، به این جرم پرداخته شده و برای آن مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است، از قبیل: جزای نقدی و حبس که بر حسب نوع سندی که جعل شده، متفاوت هستند.

هرگونه تغییر دادن یک سند یا دست بردن در امضای آن جعل سند محسوب می شود و جرم است. همچنین استفاده از سند مجعول نیز شامل مجازات است. 

مراحل رسیدگی به شکایت کیفری در دادسرا و دادگاه 

رسیدگی قضائی در دادگستری چند مرحله دارد:
1) مرحله طرح شکایت وشروع تحقیقات
2) مرحله رسیدگی ابتدائی دادگاه اولیه(دادگاه بدوی)
3) مرحله رسیدگی تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر

تنظیم شکوائیه و اقامه دعوی کیفری

1- داشتن اهلیت

در جرایمی که تعقیب آن منوط به شکایت شخص زیان دیده از جرم است، شخص باید اهلیت داشته باشد. اهلیت در قانون جمهوری اسلامی ایران داشتن سن لازم است که در دختران سن 9 سالگی و در پسران سن 15 سالگی تعیین شده است.  اما معمولا رویه عملی دادگاه سن 18 سالگی است. در صورتی که فرد هنوز به سن لازم نرسیده باشد باید ولی یا قیم فرد نسبت به شکایت اقدام کند

2- شکایت شاکی

جرایمی هست که تنها با شکایت شاکی قابل پیگیری است و فاقد جنبه های عمومی هستند مانند جرایم افتراء، توهین و فحاشی و در این مسائل بلافاصله پس از تقدیم شکوائیه به دادسرا تعقیب و تحقیقات شروع می‌شود.

3- اعلام و اخبار ضابطین دادگستری

در جرایم عمومی و غیر قابل گذشت با اعلام و گزارش ضابطین دادگستری تعقیب جرایم را دنبال می‌کند .
 قابل ذکر است که ضابطین قوه قضائیه در حال حاضر همان ماموران نیروی انتظامی هستند که در این حال در برخی موارد نیروی مقاومت بسیج، سپاه پاسداران جمهوری اسلامی نیز به عنوان ضابطین دادگستری محسوب می‌شوند .

4- اظهار و اقرار متهم

5- جرایم مشهود

6- شکوائیه کیفری

شکوائیه را میتوان در کاغذ معمولی صادر کرد و نیاز به کاغذ خاصی ندارد.

نکات مهم تنظیم شکواییه در دادسرا

1- نام ، نام خانوادگی ، نام پدر و نشانی دقیق شاکی
2- موضوع شکایت با ذکر تاریخ و محل وقوع جرم ( تاریخ اعلام شکوائیه به داد سرا باید قید شود )
3- ذکر ضرر وزیان مالی که به مدعی وارد شده و قابل مطالبه است.
4- مشخصات و نشانی مشتکی عنه (متهم) یا مظنون
5- ادله و اسامی و مشخصات و نشانی شهود و مطلعین
پس از  طی موارد فوق و تکمیل شکوائیه ، شاکی بایدامضاء کند و به دادسرا یا دادگاه مربوطه ارائه کند و دادسرا یا دادگاه با برسی دستورات لازم را جهت پی گیری به ضابطین قضائی اعلام می‌کند.

 شروع تحقیقات شکایت کیفری در دادسرا

شروع تحقیقات باشنیدن شکایت شاکی است یعنی قاضی دادسرا باید بداند شما از چه کسی شکایت دارید و دلایل شکایت شما چیست ارائه دلیل بسیارمهم است وجود دلیل محکم راه رسیدگی را هموار می‌کند و پرونده درمسیرتحقیقات پیچیده نمی‌افتد و زودتربه نتیجه می‌رسد.
 باوجود دلیل قاضی می‌تواند قرار مناسبی برای متهم صادر کند و پس از گرفتن دفاعیات او سریعا نظرخود را بدهد، اما گاهی شاکی دلیل کافی ندارد و یک سری قرینه‌هائی ارائه می‌دهد که قاضی باید آنها راارزیابی کند و اگرآن را کافی ندید ودر عین حال ظن به مجرمیت متهم دارد تحقیقات بیشتری را ازضابطین قضائی می‌خواهد و دستورات لازم را درمورد کیفیت تحقیق به آنها می‌دهد.
شاکی می‌تواند مواردی را که برای احراز مجرمیت متهم ضروری می‌داند به قاضی اعلام کند تادرصورت لزوم انجام شود ولی اگرقاضی ظن به مجرمیت متهم نداشت قرارمنع تعقیب متهم را صادر میکنداین قرار قابل اعتراض در دادگاه خواهد بود.

تقدیم دادخواست به دادگاههای کیفری!

فرم دادخواست برای دعاوی حقوقی و مالی است و معمولا به دادگاه‌های حقوقی تقدیم می‌شود اما گاهی ممکن است یک امر کیفری با شکایت شما دردادگاه کیفری مطرح باشد که جنبه مالی هم داشته باشد. مثلا علیه کسی شکایت خیانت در امانت مطرح کرده اید و پرونده دردادگاه کیفری درحال رسیدگی است چون دادگاه کیفری صرفا به آنچه شما شکایت کرده اید رسیدگی می‌کند و کاری به جنبه مالی ندارد قانونگذار اجازه داده برای تسهیل کار و اینکه شما زودتر به حق خود برسید دعوی مالی مرتبط با همان شکایت را در همان دادگاه کیفری با تقدیم دادخواست مطرح کنید درچنین مواردی دادگاه کیفری پس از رسیدگی به امر کیفری درصورتی که جرم را ثابت دانست و متهم را به مجازات محکوم کرد به امرحقوقی ادعائی شما رسیدگی ورای مقتضی صادر خواهد کرد.

تظلم خواهی به دوگونه در دادگستری میسر است:

۱- شکایت کیفری

در این صورت به تظلم خواه شاکی گفته می‌شود و کسی که از او شکایت شده مشتکی عنه یا متهم نامیده می‌شود و آنچه علیه متهم مطرح می‌شود، شکایت نام دارد. در این صورت اگر چیزی به متهم نسبت داده شود اسم آن اتهام است.

۲- ادعای حقوقی

درچنین صورتی به تظلم خواه مدعی می‌گویند (یعنی خواهان) و کسی که علیه او ادعائی مطرح شود مدعا علیه نامیده می‌شود(یعنی خوانده)وآنچه راخواهان طلب می‌کند ادعا (یعنی خواسته) نام دارد.

به اموری که در شرع یا قانون مورد امر یا نهی است و تخطی از آن مستوجب مجازات است ،جزائی یا کیفری می‌گویند مانند سرقت ، کلاه برداری ، خیانت در امانت و…. به عبارتی هرگاه قانونگذار فعل یا ترک فعلی را ممنوع کرده و برای مرتکب آن مجازات مشخص کند، انجام یا عدم انجام امر و نهی قانونگذار جرم خواهد بود.در بیشتر موارد قانونگذار از اشخاص می‌خواهد اعمال پیش بینی شده در قانون را انجام ندهند وگرنه مجازات می‌شوند.

به عنوان مثال پیش بینی جرایمی چون قتل،ضرب وجرح و کلاهبرداری به منزله اعلام این امر به اشخاص است که از ارتکاب این اعمال خودداری کنند و اگر این اعمال را انجام دادید مجازات خواهید شد.
در مقابل،در پاره ای از موارد قانونگذار از شهروندان انتظار دارد کاری را به انجام برسانند و به تکلیفی عمل کنند، در غیر این صورت برای شخصی که از عمل به این تکالیف امتناع کند، مجازات پیش بینی شده است.

 به عنوان نمونه تأمین هزینه زندگی زن و فرزندان مشترک را قانونگذار به عنوان یک تکلیف بر زوج تحمیل کرده است و شوهر و پدری که با وجود توان مالی از پرداخت هزینه زندگی زن و سایر افراد واجب النفقه خودداری کنند، متحمل مجازات خواهند شد.

طرح شکایت و شکوائیه در دادسرا

بیشتر پرونده‌های مطروحه در دادگستری با شکایت متضرر از جرم آغاز می شود. هر روزه در صحن مجتمع های قضایی شاهد اشخاصی هستیم که با تنظیم و تقدیم شکایت به مراجع ذی صلاح، مبادرت به طرح و تعقیب دعاوی خود می‌کنند و از مقامات قضایی تقاضای اعاده حقوق از دست رفته خود و مجازات مرتکبین جرایم را دارند. در تنظیم شکایت کیفری، شاکی باید چند مسأله را به طور دقیق در شکایت خود درج کند.

۱ـ مشخصات و آدرس خود (شاکی)
۲ـ مشخصات مرتکب یا مرتکبین جرم (مشتکی عنه) «در صورت امکان» و اعلام نشانی آنها
۳ـ محل وقوع جرم
۴ـ شرح عمل مجرمانه مورد ادعا و چگونگی و تاریخ وقوع آن
۵ـ دلایل ارتکاب جرم درصورت وجود شهود آدرس آنها
۶ـ میزان خسارت وضرر و زیان وارده ـ در صورت ورود خسارت و امکان تعیین آن ـ در شکواییه مطروحه شاکی به بیان شکایت خود با ذکر موارد پیش گفته کرده و از مقامات قضایی دادخواهی می‌کند که بااین طرح شکایت فرآیند دادرسی کیفری آغاز می‌شود .